پیام خراسان - پیروزی ها و شکست ها: درس هایی از نبردهای سرنوشت ساز ایران
نبردهای سرنوشت ساز در تاریخ ایران نقش مهمی در شکل‌دهی به تاریخ و فرهنگ این سرزمین داشته‌اند. این نبردها نه تنها نتایج سیاسی و نظامی را تحت تأثیر قرار داده‌اند بلکه تأثیرات عمیقی بر جامعه و فرهنگ ایرانیان نیز داشته‌اند. در این مقاله از بیتوته ، به بررسی برخی از مهم‌ترین این نبردها خواهیم پرداخت.
تاریخ ایران از نبردها و درگیری‌هایی است که هر کدام از سرنوشتی را رقم زده‌اند و فرهنگ این سرزمین را شکل داده‌اند. از نبردهای حماسی دوران باستان تا تقابل‌های مدرن، این سرزمین شاهد فراز و نشیب‌های بسیاری بوده است. در این میان، برخی از نبردها به دلیل پیامدهای عمیق و پایدارشان، در زمره نبردهای سرنوشت ساز تاریخ ایران جای گرفته اند.
نبرد کادش (ژوئیه 1274 قبل از میلاد)
نبرد کادش یکی از بزرگترین نبردهای عصر برنز و احتمالاً بزرگترین نبرد ارابه ای در تاریخ بشر است که در ژوئیه 1274 قبل از میلاد بین مواتالی دوم شاه هیتی و رامسس دوم شاه مصر باستان رخ داد. در این نبرد 5٫000 ارّابه و بیش از 9٫000 سرباز پیاده‌نظام در این جنگ شرکت داشتند. 
این نبرد به لحاظ تاکتیکی، منجر به پیروزی رامسس دوم شد. پس از آنکه در آغاز سپاهش به علت یورش ناگهانی ارابه‌های هیتی‌ها آشفته شد، وی توانست شجاعانه سپاه پراکنده اش را که در حال فرار بودند گرد آورد. سپس ارابه‌های دونفره سبک‌تر و چابک‌تر مصری، ارابه‌های سه نفره سنگین تر و کندتر هیتی را تعقیب کردند و بر آن‌ها غلبه نمودند و ارابه‌های هیتی به سوی رودخانه گریختند و طبق گزارش منابع مرتبط با رامسس ارابه رانان ارابه‌ها رها کرده و گریختند. اما طبق منابع هیتی، در خاتمه جنگ رامسس شکست خورد و مجبور به دست شستن از فتح کادش شد. تاریخ نگاران نوین بر این باورند که این نبرد نشانه برتری فناوری مصری‌ها بود و برای آن‌ها روحیه بخش محسوب شد. 
این قدیمی‌ترین نبرد تاریخ بشر است که اطلاعات نیروها و آرایش آن‌ها در تاریخ ثبت شده‌است.
نبرد مویه (1046 قبل از میلاد)
سلسله ژو، طولانی ترین سلسله سلطنت در تاریخ چین بود که حدود 790 سال دوام آورد. اما همه سلسله ها، حتی قدرتمندترین ها، باید از جایی شروع شوند. برای سلسله ژو، آن آغاز در نبرد مویه بود، که در آن ارتشی متشکل از 50000 سرباز ژو بیش از 500000 سرباز دشمن و 170000 برده مسلح را شکست داد تا به سلسله شانگ پایان دهد. در حالی که بردگان برای دفاع از پایتخت یین مسلح شده بودند، بسیاری از آنها به سمت ژو فرار کردند، که باعث شد تعداد قابل توجهی از سربازان شانگ نیز فرار کنند. برخی دیگر به نشانه این که علاقه ای به مبارزه با سربازان ژو که بهتر آموزش دیده بودند نداشتند، نیزه های خود را وارونه نگه داشتند.
نبرد پلاته نبردی بود که بین ارتش‌های یونان و امپراتوری هخامنشی در سال 479 پیش از میلاد در پلاته، یونان رخ داد. این نبرد نقطه عطفی در جنگ‌های ایران و یونان بود و به عنوان یکی از مهم‌ترین پیروزی‌های یونانی‌ها در برابر پارسی‌ها به یاد می‌آید.

نبرد پلاته (سال 479 پیش از میلاد )
پس از عقب‌نشینی خشایارشا از یونان، مردونیه در تسالی منتظر زمستان ماند. بهار که شد، به سوی آتن حرکت کرد و پیام صلح فرستاد. آتنی‌ها درخواست او را کردند و اسپارتی‌ها را به یاری طلبیدند. اسپارتی‌ها به آتن کمک کردند و مردونیه دوباره آتن را فتح کرد. آتنی‌ها به جزیره سالامین فرار کردند و اسپارتی‌ها در کرنت ماندند. آتنی‌ها از اسپارتی‌ها خواستند به یاریشان بشتابند. اسپارتی‌ها به ساخت دیوار دفاعی، نیرو را به تعویق انداختند.
یونانی‌ها در پلاته اردو زدند و مردونیه به آنها حمله کردند. در روز اول نبرد، سردار پارسی کشته شد و یونانی‌ها به پلاته عقب‌نشینی کردند. در پلاته، آرایش نظامی دو طرف تغییر کرد. مردونیه به یونانیان پیشنهاد کرد که به تنهایی با هم بجنگند، اما آنها نپذیرفتند. در روز نهایی نبرد، سواره نظام پارس به یونانی‌ها حمله کردند و آنها را به عقب راند. یونانی‌ها به سوی لاسدمونی‌ها عقب‌نشینی کردند و پارسی‌ها به تعقیب آنها پرداختند. در این میان، لاسدمونی‌ها به پارسی‌ها حمله کردند و نبردی سختی گرفتند. پارسی‌ها به دلیل تجهیزات و لباس‌های سنگین، در تنگنا قرار گرفتند. مردونیه کشته شد و سپاه پارس شکست خورد.
پیامدها های این نبرد، نقطه عطفی در جنگ‌های ایران و یونان بود. یونانی‌ها ثابت کردند که می‌توانند قدرتمند ایران را شکست دهند. این پیروزی، روحیه یونانی‌ها را تقویت کرد و به آنها کمک کرد تا در نبردهای بعدی نیز پیروز شوند.
در این نبرد، حدود 110 هزار یونانی با 300 هزار پارسی جنگیدند.
تعداد واقعی مردم پارسی را بین 60 هزار تا 100 هزار نفر تخمین می‌زنند.
نبرد پلاته در سال 479 پیش از میلاد رخ داد.
محاصره سیراکوز ( 214-212 قبل از میلاد)
محاصره سیراکوز توسط جمهوری روم طی سالهای 214 تا 212 پیش از میلاد بوقوع پیوست که در نتیجه آن این شهر یونانی متعلق به مگنا گراسیا (یونان بزرگ) سقوط کرد. در طی محاصره، این شهر توسط سلاح‌هایی که بدست ارشمیدس ساخته شده بود محافظت می‌شد. در پایان محاصره ارشمیدس بدست یکی از سربازان رومی کشته شد، اگرچه توسط ژنرال مارسلیوس دستورهایی مبنی بر زنده گذاشتن او داده شده بود.
پس از اشغال سیراکوز توسط روم، کل جزیره سیسیل به‌دست روم افتاد، که خود دروازه ورود روم به آفریقا و پیروزی نهایی بر حکومت کارتاژ در آفریقا بود.
نبرد گایکسیا (202 قبل از میلاد)
نبرد گایکسیا در سال 202 قبل از میلاد بین ارتش‌های جمهوری روم به رهبری اسکیپیو آفریقایی و کارتاژ به رهبری هانیبال در دشت‌های زمان در تونس امروزی رخ داد. این نبرد نقطه عطفی در جنگ دوم کارتاژ بود و به عنوان یکی از درخشان‌ترین پیروزی‌های تاریخ رومترین می‌شود.
زمینه:جنگ دوم کارتاژ جنگی بود که بین جمهوری روم و کارتاژ، دو قدرت قدرتمند در دریای مدیترانه، از سال 218 تا 202 قبل از میلاد رخ داد. این جنگ به دلیل نبردهای حماسی، استراتژی‌های پیچیده و تاکتیک‌های جنگی نوآورانه، یکی از مشهورترین جنگ‌های تاریخ است.
هانیبال، سردار کارتاژی، در این جنگ با عبور از کوه‌های آلپ با فیل‌ها، رومی‌ها را غافلگیر کرد و ضربات سنگینی را به آنها وارد کرد. با این، رومی‌ها به پایین با هانیبال مقابله کردند و در نهایت در نبرد زما به او شکست سختی دادند.
نبرد:اسکیپیو آفریقایی، سردار رومی، با استفاده از تاکتیک‌های نوآورانه و نظم و انضباط ارتش خود، هانیبال را در نبرد زما شکست داد. اسکیپیو با آرایش ارتش خود به شکل هلال، سواره نظام کارتاژ را محاصره کرد و سپس پیاده نظام خود را به حمله فرستاد. هانیبال که از محاصره شدن فیل‌هایش وحشتناک بود، مجبور شد به عقب‌نشینی کند و در نهایت شکست بخورد.
پیامدها:نبرد زاما نقطه عطفی در جنگ دوم کارتاژ بود و به روم کمک کرد تا پیروزی نهایی خود را در این جنگ را به دست آورد. این نبرد همچنین به عنوان یکی از درخشان‌ترین پیروزی‌های تاریخ تاریخ روم شناخته می‌شود و اسکیپیو آفریقایی را به عنوان یکی از بزرگترین استراتژی‌های نظامی تاریخ تثبیت کرد.
نکات مهم:نبرد زاما در سال 202 قبل از میلاد رخ داد.
این نبرد بین ارتش‌های جمهوری روم به رهبری اسکیپیو آفریقایی و کارتاژ به رهبری هانیبال رخ داد.
اسکیپیو آفریقایی با استفاده از تاکتیکهای نوآورانه و نظم و انضباط ارتش خود، هانیبال را در این نبرد شکست داد.
نبرد زاما نقطه عطفی در جنگ دوم کارتاژ بود و به روم کمک کرد تا پیروزی نهایی خود را در این جنگ را به دست آورد.

سومین جنگ بردگان (73-71 قبل از میلاد)
سومین جنگ بردگان که به نام جنگ اسپارتاکوس نیز می‌شود، قیامی از بردگان بود که بین سال‌های 73 تا 71 قبل از میلاد در جمهوری روم رخ داد. این جنگهای یکی از بزرگ‌ترین و خونین‌ترین قیام‌بردگان در تاریخ باستان بود و به چالش جدی برای ثبات و قدرت روم تبدیل شد.
زمینه:در اواخر جمهوری روم، یک بخش اساسی از اقتصاد و جامعه بود. میلیون‌ها بار در سراسر امپراتوری روم در شرایط سخت و طاقت‌فرسا کار می‌کردند. بسیاری از این بردگان از طریق جنگ، غارت یا خرید و فروش به بردگی کشیده شده بودند.
در سال 73 قبل از میلاد، گروهی از بردگان که در یک مدرسه گلادیاتوری در کاپوآ، ایتالیا، آموزش دیده بودند، فرار کردند. این بردگان به رهبری اسپارتاکوس، یک گلادیاتور تراکی، به کوه‌های وزوویوس پناه بردند و در آنجا به سرعت تعدادشان افزایش یافت.
جنگ:اسپارتاکوس و یارانش با ارتش روم به رهبری پراتورهای مختلف روبرو شدند. آنها در نبرد پیروزی‌های چشمگیری به دست آوردند و به سرعت در سراسر ایتالیا به سمت شمال حرکت کردند. تعداد آنها به بیش از 70 هزار نفر رسید و به یک خطر جدی برای روم تبدیل شدند.
سرکوب:در سال 71 قبل از میلاد، مارکوس کراسوس، یکی از ثروتمندترین مردان روم، به فرماندهی ارتش روم علیه اسپارتاکوس منصوب شد. کراسوس با استفاده از تاکتیک‌های برتر و نظامی بیشتر، سرانجام اسپارتاکوس و یارانش را در نبردی خونین در لوکانیا شکست داد. اسپارتاکوس به اسارت گرفته شد و به طرز وحشیانه‌ای به قتل رسید.
پیامدها:سومین جنگ بردگان با سرکوب شدید روم به پایان رسید. هزاران برده شورشی کشته یا به صلیب کشیده شدند. این جنگ همچنین نشان دهنده بی‌رحمی و خشونت سیستم برده‌داری در روم بود. با وجود سرکوب شدید، سومین جنگ بردگان الهام‌بخش قیام‌های بردگان دیگر در سراسر امپراتوری روم شد و به عنوان نمادی از مبارزه برای آزادی و برابری باقی ماند.
نکات مهم:سومین جنگ بردگان بین سال‌های 73 تا 71 قبل از میلاد رخ داد.
این جنگ به رهبری اسپارتاکوس، یک گلادیاتور تراکی، انجام شد.
بردگان شورشی در چندین نبرد پیروزی‌های‌گیری به دست آوردند و به یک خطر جدی برای روم تبدیل شدند.
مارکوس کراسوس، یکی از ثروتمندترین مردان روم، سرانجام اسپارتاکوس و یارانش را شکست داد.
سومین جنگ بردگان با سرکوب شدید روم به پایان رسید و هزاران برده شورشی کشته یا به صلیب کشیده شدند.

نبرد صخره های سرخ (208 میلادی)
نبرد صخره‌های که به نام نبرد چیبی سرخ نیز نامیده می‌شود، نبردی دریایی بود که بین نیروهای متحد لیو بی و سون کوان در مقابل نیروهای سائو سائو در سال 208 میلادی در رودخانه یانگ تسه در چین رخ داد. این نبرد یکی از مهم‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین نبردهای تاریخ چین است و به عنوان نقطه عطفی در سقوط سلسله هان و ظهور دوران سه پادشاهی می‌شود.
زمینه:در اواخر سلسله هان، چین دچار آشفتگی و ناآرامی سیاسی بود. امپراطور ضعیف بود و قدرت واقعی در دست ژنرالهای جنگ‌سالار بود. سائو سائو، قدرتمندترین جنگ‌سالار، در تلاش بود تا چین را تحت سلطه خود درآورد و سلسله را بسازد.
لیو بی و سون کوان، دو جنگ‌سالار دیگر، با اتحاد با اتحاد سعی در مقابله با جاه‌طلبی‌های سائو سائو می‌کنند. آنها در سال 208 میلادی با هم پیمان شدند و ارتش بزرگی را برای مقابله با سائو سائو تشکیل دادند.
نبرد:نبرد صخره های سرخ در دو مرحله انجام شد. در مرحله اول، ناوگان متحد لیو بی و سون کوان به سائو سائو حمله کرد و به او تلفات سنگینی وارد کرد. در مرحله دوم، متحدان از آتش‌نشانه‌ها برای حمله به ناوگان سائو سائو استفاده می‌کنند و بسیاری از کشتی‌های او را به آتش کشیدند.
پیامدها:نبرد صخره‌های سرخ با پیروزی قاطع متحدان لیو بی و سون کوان به پایان رسید. سائو سائو متحمل شکست فاجعه‌باری شد و مجبور به عقب‌نشینی به شمال چین شد. این نبرد به عنوان نقطه عطفی در سقوط سلسله هان و ظهور دوران سه پادشاهی می‌شود.
تسخیر تیکال (378 میلادی)
تسخیر تیکال در سال 378 میلادی توسط سیوان بالام، پادشاه قدرتمند شهر مایا، کالاکمول، رخ داد. این رویداد نقطه عطفی در تاریخ تمدن مایا بود و به سقوط تیکال، یکی از بزرگترین و قدرتمندترین شهرهای مایا، منجر شد.
زمینه:در دوره بعدی کلاسیک، تمدن مایا در حال افول بود. جنگ، خشکسالی و ناآرامی‌های سیاسی باعث تضعیف بسیاری از شهرهای مایا شده بود. تیکال، که یکی از قدرتمندترین شهرهای مایا بود، در حال حاضر از دست دادن نفوذ و قدرت خود بود.
تسخیر:در سال 378 میلادی، سیوان بالام، پادشاه کالاکمول، به تیکال حمله کرد. ارتش کالاکمول به رهبری سیوان بالام، تیکال را محاصره کرد و پس از چند ماه مقاومت، شهر را تسخیر کرد.
پیامدها:تسخیر تیکال ضربه بزرگی به تمدن مایا بود. این رویداد به صورت تیکال به عنوان یک مرکز قدرت بزرگ می‌شود و به روند افول تمدن مایا سرعت می‌دهد. کالاکمول پس از این پیروزی به قدرتمندترین شهر مایا تبدیل شد و سیوان بالام به عنوان قدرتمندترین پادشاه مایا شناخته شد.
نکات مهم:تسخیر تیکال در سال 378 میلادی رخ داد.
این رویداد توسط سیوان بالام، پادشاه کالاکمول، انجام شد.
تسخیر تیکال نقطه عطفی در تاریخ تمدن مایا بود و به سقوط تیکال به عنوان یک مرکز قدرت بزرگ شد.
کالاکمول پس از این پیروزی به قدرتمندترین شهر مایا تبدیل شد.
نبرد میادین کاتالونیا (سال 451 میلادی)
یکی از آخرین نبردهای امپراتوری روم غربی؛ این درگیری بین روم (همراه با متحدین ژرمنی وابسته به معاهده) و ده ها هزار هون تحت فرمان آتیلا بدنام، شاید نتیجه قاطعی نداشته باشد، اما با این حال، این نبرد به شکلی فراگیر بر تاریخ منطقه و جهان تأثیر گذاشت. اگرچه تعرض آتیلا به گال رم متوقف شد و ظرفیت نظامی رومیان و متحدان آنان نیز به طور قابل توجهی محدود شد، اما با این حال اگر آتیلا تنها دو سال بعد نمرده بود و فروپاشی امپراتوری او رخ نمی‌داد، نبرد بعدی و تقدیر امپراتوری روم ممکن بود به شدت متفاوت باشد…
سوالات متداول درباره نبردهای سرنوشت ساز در تاریخ ایران
1. مهم‌ترین نبرد سرنوشت‌ساز در تاریخ ایران کدام است؟
یکی از مهم‌ترین نبردهای سرنوشت‌ساز در تاریخ ایران، نبرد گوگمل بین هخامنشیان و اسکندر مقدونی است که تأثیر زیادی بر تاریخ و فرهنگ ایران داشت.
2. نبرد قادسیه چه تأثیری بر تاریخ ایران داشت؟
نبرد قادسیه که بین امپراتوری ساسانی و اعراب مسلمان رخ داد، منجر به فروپاشی ساسانیان و آغاز دوره‌ای جدید در تاریخ ایران شد.
3. در نبرد چالدران چه اتفاقی افتاد؟
نبرد چالدران بین صفویان و عثمانیان درگرفت و با شکست صفویان، تأثیرات زیادی بر تضعیف قدرت نظامی و سیاسی صفویان داشت.
4. نتایج نبرد نهاوند چه بود؟
نبرد نهاوند آخرین مقاومت ساسانیان در برابر اعراب مسلمان بود و با پیروزی مسلمانان، دوره ساسانی به پایان رسید و ایران وارد دوره اسلامی شد.
5. نبرد ماراتون چگونه بر تاریخ ایران تأثیر گذاشت؟
نبرد ماراتون بین هخامنشیان و یونانیان رخ داد و با شکست هخامنشیان، زمینه‌ساز تحولات مهمی در روابط ایران و یونان شد.
سخن آخر درباره نبردهای سرنوشت ساز در تاریخ ایران
در نهایت، نبردهای سرنوشت ساز در تاریخ ایران نه تنها نقش مهمی در تعیین سرنوشت سیاسی و نظامی این سرزمین داشته‌اند، بلکه تأثیرات عمیقی بر فرهنگ و هویت ایرانیان نیز گذاشته‌اند. این نبردها نشان‌دهنده شجاعت، استقامت و هوش نظامی ایرانیان در مواجهه با دشمنان مختلف بوده‌اند. مطالعه این نبردها به ما کمک می‌کند تا از تاریخ پر فراز و نشیب ایران بیاموزیم و ارزش‌های والای ملی و فرهنگی خود را بهتر بشناسیم. در این مقاله از بیتوته، تلاش کردیم تا به بررسی برخی از مهم‌ترین این نبردها بپردازیم و اهمیت آن‌ها را بازگو کنیم.
بخش فرهنگ و هنر بیتوته