بزرگنمايي:

پیام خراسان - یکی از مهم‌ترین معضلاتی که کشور از دیرباز با آن مواجه است، پدیده مذموم موسوم به زمین‌خواری و امثال آن نظیر کوه‌خواری، جنگل‌خواری، دریاخواری و ساحل‌خواری است. تخریب منابع طبیعی و اراضی کشاورزی و در نتیجه، تهدید امنیت غذایی و تخریب محیط زیست و اخلال در نظام اقتصادی، از مهم‌ترین آثار زمین‌خواری شمرده می‌شود.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
154 هزار پرونده زمین‌خواری در 10 سال در این زمینه آمارهای کمیسیون اصل 90 مجلس، نشان می‌دهد در یک بازۀ زمانی ده ساله (1401-1392)، به میزان 153951 فقره زمین‌خواری به مساحتی معادل 466 هزار و 202 هکتار تصرف در منابع طبیعی (جنگل‌ها و مراتع) شناسایی و برای آن‌ها پرونده قضائی تشکیل شده است که از حدود 198 هزار هکتار آن با حکم مرجع قضائی، خلع ید شده است. به عبارتی در طی این بازه زمانی، روزانه حدود 127 هکتار از سطح جنگل‌ها و مراتع مورد زمین‌خواری قرار گرفته است.
بر اساس این گزارش، طی سال‌های 1394 الی، 1402 حدود 1/2 میلیون هکتار از اراضی ملی با تشخیص کمیسیون رفع تداخلات، به عنوان اراضی مستثنیات شناخته شده‌اند که با توجه به ضعف‌های مترتب بر نحوه بررسی و تصمیم‌گیری کمیسیون‌های رفع تداخلات در تشخیص حدود اراضی ملی و مستثنیات، به ویژه اقدام غیرقانونی برخی از کمیسیون‌های رفع تداخلات در استفاده از عکس‌های هوایی دهه 70 برای تعیین نوعیت و حدود اراضی، قطعاً بخشی از زمین‌خواری‌ها در اراضی ملی، قانونی جلوه داده شده است.
ترک فعل مسئولان و رانت اطلاعاتی، عامل تشدید زمین‌خواری در بخش دیگری از این گزارش آمده است: ترک فعل هیأت نظارت و عوامل نظارتی موضوع ماده (2) آیین نامه اجرایی ماده (33) اصلاحی قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع و همچنین دستگاه‌های متولی مربوطه، در بازرسی مستمر از طرح‌های مربوطه و ارائه گزارش‌های نظارتی، در بروز تغییر کاربری غیرقانونی اراضی ملی و دولتی واگذارشده به متقاضیان نقش داشته است.
علاوه بر این در گزارش کمیسیون اصل 90 مجلس آمده است: به ویژه در حاشیه دریای خزر توسط اشخاص حقیقی و حقوقی دولتی و بخش خصوصی، با ساخت هتل، مهمانسرا، تفرجگاه و ... با نقش آفرینی برخی دستگاه‌ها؛ این موضوع با اصل 45 قانون اساسی، ماده (2) قانون توزیع عادلانه آب مصوب سال 1361 و ماده (7) قانون 5 اراضی مستحدث و ساحلی مصوب سال 1354 مغایرت دارد.
همچنین اقدامات سازمان یافته بنگاه‌های معاملات ملکی و سایر اشخاص برخوردار از رانت اطلاعاتی در تملک، تفکیک و فروش اراضی کشاورزی که قرار است در قالب اجرای طرح‌های عمومی نظیر احداث راه‌ها و شهر‌های جدید مسکونی یا صنعتی تغییر کاربری یابند.
علاوه بر این موارد که در گزارش کمیسیون اصل 90 مجلس آمده است به تصرف غیرقانونی بیش از 1000 هکتار زمین وقفی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی در استان‌های مختلف ازجمله تهران و قم و وقف صوری اراضی ملی برای تصاحب آن، هم اشاره شده است.
اما کمیسیون اصل 90 مجلس مسببان و مقصران تشدید پدیده زمین‌خواری را در چند بخش اجرایی و قضایی را معرفی می‌کند که به طور خلاصه به این موارد می‌پردازیم. در بخش عوامل اجرایی مواردی چون ترک فعل و سهل‌انگاری دستگاه‌های متولی در پایش و نظارت مستمر و دقیق بر اراضی، عدم برخورد سریع و قاطعانه با زمین‌خواران و وجود دستگاه‌های موازی متولی در امر زمین، وسعت زیاد عرصه‌های منابع طبیعی و کشاورزی کشور، کمبود نیروی انسانی، اعتبارات و تجهیزات از جمله امکانات خودرویی دستگاه‌های متولی برای پایش و نظارت شبانه روزی این عرصه‌ها، عدم تعریف الگوی مناسب برای استفاده از توان مشارکت جوامع محلی برای حفاظت و بهره‌برداری پایدار از عرصه‌ها، در تشدید این موضوع تأثیر شایانی داشته است.
از جمله موارد دیگری که در گزارش کمیسیون اصل 90 آمده است می‌توان به چشم‌پوشی و ترک فعل برخی کارکنان در اثر ارتشا و تبانی با متصرفان؛ نقش برخی از مسئولان عموماً بازنشسته دارای رانت اطلاعاتی و آشنا به ضعف‌ها و خلاء‌های تقنینی در مشورت دهی به افراد زمین‌خوار، نقش برخی از شهرداری‌ها، بخشداری‌ها و دهیاری‌ها و همچنین شورا‌های شهر، بخش و روستا در صدور مجوز ساخت و ارائه خدمات عمومی به ساخت وساز‌های مستقر در اراضی تصرفی و در نتیجه مشروعیت بخشی به تصرفات غیرقانونی و همچنین به نقش برخی از کمیسیون‌های ماده 99 و ماده 100 قانون شهرداری در مشروعیت بخشی به تصرفات عدوانی و ساخت و ساز‌های غیرمجاز از طریق اکتفا به اخذ جریمه‌های حداقلی صدور مجوز به جای صدور رأی قلع بنا اشاره کرد.
انگیزه‌های اقتصادی زمین‌خواری در این گزارش به مسایل اقتصادی و انگیزه‌های مالی برخی زمین‌خواران تاکید شده که منشأ و ریشه اصلی اغلب زمین خواری‌ها را در «تبدیل شدن زمین به کالای سرمایه‌ای غیرمولد» است. به این معنی که چون ارزش افزودۀ زمین بالاست، برخی از اشخاص حقیقی و حقوقی به دنبال این هستند که با هر ابزاری تطمیع، تهدید و... زمینی را تصرف و تصاحب کنند و بعد از مدتی که قیمت‌ها افزایش پیدا کرد آن را بفروشند.
از سوی دیگر در کنار عوامل اجرایی یادشده، ضعف‌ها و خلاء‌های قانونی نیز در تشدید پدیده زمین‌خواری مزید برعلت شده است. از جمله فقدان تعریف حقوقی متقن از زمینخواری و تعیین مصادیق مجرمانه آن در قوانین مربوطه، عدم بازدارندگی کافی مجازات زمین خواران و عدم برقراری تناسب صحیح بین جرم و مجازات در ماده 690 قانون مجازات اسلامی.
کمیسیون اصل 90 در انتها برای کاهش پدیده زمین‌خواری پیشنهاد‌هایی به دستگاه‌ها و قوای سه‌گانه برای مبارزه با زمین‌خواری است.