پیام خراسان - این یادداشت نوشتاری است اختصاصی از آیت‌الله سید محمد کاظم خوانساری داماد و شاگرد مرحوم آیت‌الله العظمی حاج میرزا علی آقا فلسفی تنکابنی به مناسبت نوزدهمین سالگرد ارتحال آن عالم ربانی که از سوی جماران منتشر می شود.
آیت الله میرزا علی آقای فلسفی با اینکه سال‌ها بزرگترین استاد درس خارج فقه واصول حوزه بود و صدها شاگرد جویای ارتقاء علمی و هزاران مرید واقعی که به او عشق می ورزیدند داشت، تا آخرین روزحیات مبارکش خود شخصاً با ایستادن در صف نانوائی، نان مورد نیاز خانه‌اش را تهیّه و هیچ‌گاه مستخدمی نداشت.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
بسم‌ الله الرحمن الرحیم و به‌نستعین
به‌ مناسبت نوزدهمین سالگرد ارتحال فقیه متقّی، استاد معظّم و والامقام و کم نظیر، مرحوم آیت الله العظمی آقای حاج میرزا علی آقا فلسفی تنکابنی قدّس الله سرّه الشریف در 19بهمن1384، از حقیر خواسته شده که مقالی بنویسم.
گفته شد با توجه به انتساب دامادی که دقیقاً پنجاه سال پیش پیدا شد و‌ نیز تلمذی که سالیانی در محضرشان داشته به‌طور طبیعی خاطرات و شناخت عمیقی از نزدیک از مقام بالای علمی و مکارم اخلاقی والا و نیز سجایا و خصلت ها و وارستگی‌های بی نظیر ایشان یافته‌ام، بنویسم و علی‌رغم اشتغالاتم پذیرفتم.
بزرگان بسیاری از تاریخ پنجاه سال آخرین صده 1300 هجری شمسی حوزهُ علمیهُ مشهد مقدّس مطلع‌اند و بعضاً شاهد بوده‌اند که آن حوزهُ مقدّسه در آن سال‌ها از چه نعمت بزرگ الهی در قالب وجود شخصیتی از نظر علمی بسیار بالا و از نظر اخلاق و تقوا و کمالات نفسانی قطعاً بی‌نظیری برخوردار بوده است.

شخصیتی که در زمینهُ فقه و اصول اگر نگویم برترین شاگرد استاد اعظم حوزهُ علمیّه نجف اشرف مرحوم آیت الله العظمی حاج سیّدابوالقاسم خوئی قدّس سرّه بوده، با قاطعیت می‌توانم بگویم یکی از پنج مجتهد برتری بوده که در طول عمر با برکت علمی آن استاد بزرگ به مقام والا و قلّه‌های رفیع علمی دست یافت و در نتیجه توانست خود تا آخر عمر مبارکش ده‌ها مجتهد مسلّم را درحوزه درسی خویش در نجف اشرف و تهران و مشهد مقدّس بپروراند و در کنار این خدمت بزرگ توانست هزاران انسان شیفته فضیلت و جویای تقوا را تربیت نموده و این حقیقت را با رفتار و کردار و گفتار نیکش و در یک کلام با تمام وجنات و سلوک خویش به اثبات رسانده و محبوب‌القلوب روحانیون وعامهُ مردم گردد.
با اینکه سال‌ها بزرگترین استاد درس خارج فقه واصول حوزه بود و صدها شاگرد جویای ارتقاء علمی و هزاران مرید واقعی که به او عشق می ورزیدند داشت، تا آخرین روزحیات مبارکش خود شخصاً با ایستادن در صف نانوائی، نان مورد نیاز خانه‌اش را تهیّه و هیچ‌گاه مستخدمی نداشت.
نگارنده نه از باب نسبت دامادی، بلکه براساس باور حاصله در طول زمان و حَشرِ از نزدیک با ایشان براین اعتقاد است که به‌معنی واقعی کلمه مرحوم آیت الله العظمی فلسفی (ره) در تقوا و پرهیزکاری و بی‌اعتنائی واقعی به زخارف و نیز عناوین دنیائی فرید و منحصر به‌فرد بود لذا تبدیل به پیر و مرادم گردیده بود.
با اتقان و بدون تردید می‌نویسم که هرگز ندیدم کسی از هر طبقه‌ای، ایشان را زیارت و ازخرمن دانش بیکران ایشان در زمینه‌های مختلف بهره‌ای نبرده و مجذوب صفای باطن و تواضع و بی آلایشی آن مرحوم نگردیده باشد.
بسیاری را می‌شناسم که پس از آشنائی با ایشان و درک محضرش دیگر دل به هیچ عالم و روحانی نبستند.
به لحاظ مراتب علمی اولّین اجازه اجتهاد مکتوب از سوی مرحوم آیت الله العظمی خوئی برای ایشان صادر شده و حسب آن‌چه صبیّهُ بزرگ این مرجع که همسر مرحوم آیت الله سیّد نصرالله مستنبط از شاگردان بارز و خوب مرحوم آقاضیاء عراقی، هنگام حضورش درمنزل مرحوم آقای فلسفی و دیدار با ایشان اظهار داشت، مرحوم آقای خوئی در سنوات آخر عمرشان در پاسخ به سوُال مشارالیها در خصوص تکلیف تقلید خود پس از ارتحال پدر، اشاره به شایستگی مرحوم آقای فلسفی فرموده بودند، لیکن علی‌رغم مراجعات بسیاری از علما از جمله برخی بزرگانی از تهران ایشان تحت هیچ عنوانی حاضر به پذیرش مرجعیت نبودند.
از ویژگی‌های ایشان عمل به تکلیف شرعی که احساس می‌کردند بود و در این خصوص با هیچ فردی تعارف نداشتند.
به‌مرحوم حضرت امام (ره) به‌عنوان یک مرجع تقلید شایسته اعتقاد داشت و به موجب وکالت تامّه‌ای که از ایشان از دیر باز داشتند، مقلّدین ایشان را با روی باز پذیرامی‌شدند و بسیاری از بزرگان از بازاریان انقلابی تهران که برخی از آنان بعد از پیروزی انقلاب مناصب مهمی هم یافتند و داعی بر نام بردن از آنان ندارم، برای پرداخت وجوه شرعیه خود ازتهران به مشهد مشرّف و به ایشان پرداخت می‌نمودند.

درسمت راست ایشان به ترتیب مرحوم آیت الله سیّدعزّالدین زنجانی،مرحوم آیت الله حاج میرزامهدی نوغانی،مرحوم سیدمحمدعلی شیرازی،مرحوم سیدمحمد علی میلانی.
درسمت چپ ایشان مرحوم آیت الله سیدابراهیم علم الهدیودرمنتهاالیه سمت چپ ایشان سیّد محمّد کاظم خوانساری
معظّم‌له همواره جزو حامیان جدّی نهضت بزرگ امام راحل (ره) بودند و در تمامی راهپیمائی‌هائی که در سال1357 در مشهد برگزار و برخی از آن‌ها برپایه اعلامیه امضاء شده از سوی ایشان و برخی دیگر از بزرگان حوزهُ علمیهُ مشهد شکل می‌گرفت در صفّ اوّل حضور یافته و تا پایان ادامه می‌دادند.
به‌خاطر دارم کمتر از یک هفته پس از مراجعت حضرت امام از پاریس به تهران، جمع کوچکی از بزرگان حوزه مشهد متشکل از ایشان و مرحوم آیت الله سیّد عزّالدین زنجانی و مرحوم آیت الله شیخ حسنعلی مروارید و چند نفر دیگر که حقیر هم افتخار حضور را داشتم با اتومبیل از مشهد عازم تهران و به دیدار و خیرمقدم گویی به حضرت امام رفتیم.
امام علاقه و اعتقاد وافری به ایشان داشتند و چنانچه کلیپی را که از دیدار نمایندگان مجلس خبرگان تدوین قانون اساسی با حضرت امام (ره) موجود است، ببینید ملاحظه خواهید کرد که حضرتشان مرحوم آیت الله فلسفی را در سمت راست خود و مرحوم آیت الله حائری را در سمت چپ خویش نشانده‌اند. اصل پذیرش این عضویت مجلس یاد شده از سوی مرحوم آقای فلسفی هم براساس تاکید فراوان شخص حضرت امام بود که ایشان هم احتراماً پذیرفتند.
در اشاره بیشتر به مقام بالای علمی مرحوم آقای فلسفی به‌همین چند جمله بسنده کنم که در زمان اقامتشان در نجف اشرف پس از سالیانی تدریس سطوح به تدریس کفایه الاُصول مرحوم آخوند خراسانی اشتغال و حسب آن‌چه از بزرگان آن حوزه شنیدم برترین و دائرترین حوزه تدریس کفایه از آن مرحوم آقای فلسفی بود.
اشاره کنم که در آن عصر برخلاف زمان حال، تدریس درس خارج اصول ولاسیّما فقه از شئون مراجع عظام بود، براین اساس ایشان به‌مدّت بیش از ده سال تا زمان مهاجرتشان به تهران، در حوزه نجف کفایتین را تدریس و شب‌ها به دعوت استادشان مرحوم آقای خویی درجلسهُ استفتاء ایشان که در بیرونی منزلشان برگزار می‌شد حضور می‌یافتند.
پس از تصمیمشان به مهاجرت به تهران علی‌رغم اصرار و الحاح استادشان بر ادامه اقامت در نجف، مسجد لرزاده واقع درخیابان لرزاده منشعب از میدان خراسان را که محل اقامه نماز جماعتشان بود را تبدیل به محل تدریس از مقدمات گرفته تا درس خارج فقه و اصول نموده و شیفتگان تحصیل علوم حوزوی را آموزش دادند.
بزرگان بسیاری درحوزه علمیه قم و تهران و مشهد باحضور در دروس ایشان به مراتب بالای علمی رسیدند.
به‌طور نمونه حضرت آیت الله سیّد محسن خرازی، داماد معزّز ایشان برایم نقل نمود که ایشان بخشی از کتاب کفایه را نزد معظّم له تلّمذ نموده‌اند و یا یکی از شاگردان شایسته‌ای که به مدّت 7 سال در مشهد در دروس خارج فقه و اصول ایشان کسب فیض و سپس به قم انتقال و سنواتی در دروس خارج فقه و اصول مرحوم آیت الله حاج شیخ جواد تبریزی و حضرت آیت الله وحید خراسانی مشارکت و سپس به توصیهُ بعضی اُعلام از سال 1385 مشغول تدریس خارج اصول و 2سال بعدهم به تدریس خارج فقه الی یومنا هذا در مدرسه مرحوم آیت الله گلپایگانی مشغول است، در مقاله‌ای که در مورد شخصیت علمی مرحوم آقای فلسفی نگاشته است، آورده که حضرت آیت الله جوادی آملی هم در زمان اقامتشان در تهران درس کفایه را نزد معظّم‌له خوانده‌اند.
هم‌چنین ایشان در نوشتارخود افزوده است در قم که در دروس دو بزرگوار یاد شده شرکت نموده دریافته که مطلبی درفقه و اصول بیش ازمرحوم آقای فلسفی ندارند.
در پایان دریغم آمد مجدّداً ننویسم که از ویژه گی‌های منحصر به فرد مرحوم آیت الله العظمی آقای فلسفی (ره) بی اعتنائی واقعی ایشان به دنیا و عناوین مرسوم حتّی درمیان اعاظم علماء و نیز پرهیز از شهرت و خود را در معرض مرجعیت تقلید قرار دادن بود و در برابر اصرار و پیگیری برخی بزرگان به‌ویژه پس از ارتحال مراجع عظام نجف و قم، با قاطعیت مقاومت و پیشنهاد آنان را نپذیرفت.
رحمت‌الله علیه وحشره مع اولیائه الاُئمّه المعصومین علیهم آلاف التحیّه و الثناء، والسلام علیکم و رحمت الله و برکاته
تهران 19 بهمن 1403
سیّد محمّدکاظم خوانساری