پیام خراسان - از کیلومترها دورتر، گنبد فیروزه‌ای سلطانیه چون جواهری درخشان در دل زنجان می‌درخشد؛ بنایی که عنوان بزرگترین گنبد آجری جهان را به خود اختصاص داده است و با گذشت بیش از هفت قرن، همچنان استوار ایستاده و عظمت معماری اسلامی را به رخ جهانیان می‌کشد.
به گزارش خبرگزاری ایمنا از زنجان، از چند کیلومتری سلطانیه که عبور کنید، چشم‌انداز گنبد فیروزه‌ای آن شما را به سوی خود می‌کشاند، گنبدی که آن‌قدر باشکوه و چشم‌نواز است که هر گردشگری را به تحسین وامی‌دارد و مسیرش را به سمت این شاهکار معماری تغییر می‌دهد.
این گنبد تاریخی در سال 1302 میلادی ساخته شده است، یعنی بیش از هفت قرن از عمر آن می‌گذرد، اما همچنان با ابهت و جذابیت ایستاده است، حتی با گذر زمان، ارزش و شکوه آن بیش از پیش نمایان شده و آن را به یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی جهان تبدیل کرده است.
گنبد سلطانیه، یادگار دوره ایلخانی و مربوط به دوران حکومت سلطان محمد خدابنده (اولجایتو) است، او قصد داشت این مکان را به آرامگاهی برای حضرت علی (ع) تبدیل کند، اما این تصمیم هیچ‌گاه محقق نشد. با این وجود، بنای ساخته‌شده چنان عظیم و باشکوه بود که برای همیشه در تاریخ ماندگار شد و امروز به‌عنوان بزرگ‌ترین بنای آجری جهان شناخته می‌شود.
این گنبد که در 40 کیلومتری شهر زنجان قرار دارد، طبق اسناد جهانی، پس از کلیسای جامع مریم مقدس در فلورانس ایتالیا و مسجد ایاصوفیه استانبول، سومین بنای بزرگ تاریخی جهان به شمار می‌آید.
اولجایتو در دوران ولیعهدی خود، زمانی که حاکم مرو بود، از مقبره سلطان سنجر الهام گرفت و تصمیم به ساخت این بنا گرفت، همچنین، گنبد سلطانیه در طراحی خود از بناهایی همچون مدرسه ضیائیه یزد و گنبد جبلیه یا هارونیه توس پیروی کرده است که از نمونه‌های برجسته معماری ایلخانی محسوب می‌شوند.
با توجه به قدمت گنبد سلطانیه و حوادث طبیعی که طی قرن‌ها بر آن گذشته است، نخستین مرمت اساسی آن در سال 1348 انجام شد، پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز این بنا 9 بار مورد بازسازی جزئی و کلی قرار گرفت تا همچنان استوار باقی بماند.
این گنبد باشکوه به‌عنوان بلندترین گنبد آجری جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده و در سطح بین‌المللی نیز شهرت خاصی دارد، بررسی‌های باستان‌شناسان نشان می‌دهد که این بنا با وزنی معادل 1600 تن، پس از گذشت بیش از 700 سال تنها هشت سانتی‌متر نشست داشته این موضوع نشان‌دهنده مهندسی بی‌نظیر و استحکام فوق‌العاده این شاهکار معماری است.

ویژگی‌های معماری گنبد تاریخی سلطانیه چیست؟ گنبد تاریخی سلطانیه یکی از شاخص‌ترین بناهای معماری اسلامی در سه طبقه ساخته شده و نمای آن از سبک معماری سلجوقی تأثیر گرفته است، پلان این گنبد در همکف و طبقه اول با فضاهای پیرامونی مرتبط بوده و شکلی مستطیل‌گونه دارد اما در طبقات دوم و سوم به فرم هشت‌ضلعی درمی‌آید که هر ضلع آن 17 متر طول دارد.
در اطراف گنبد، هشت مناره قرار گرفته است، گفته می‌شود که علت استفاده از این تعداد مناره، اشاره به مفهوم «هشت بهشت» در باورهای اسلامی بوده است، برخی از تاریخ‌شناسان بر این باور هستند که این مناره‌ها علاوه بر افزایش استحکام بنا، به‌عنوان یک ساعت آفتابی نیز کارکرد داشته‌اند.
گنبد سلطانیه با کاشی‌های فیروزه‌ای پوشیده شده که زیبایی چشمگیری به آن بخشیده است، همچنین سقف اتاق‌های طبقات فوقانی با گچ‌بری‌های نفیس و آجرهای رنگارنگ تزئین شده است، از دیگر ویژگی‌های منحصربه‌فرد این بنا، نگارش اسماً جلاله در حاشیه اتاق‌هاست که جلوه‌ای خاص به فضای داخلی گنبد داده است، همچنین در بخش‌های مختلف بنا، حکاکی‌هایی روی آجرهای دیوارها و سقف‌های رنگین دیده می‌شود که هنر معماری و تزئینی این دوره را به‌خوبی به نمایش می‌گذارد.

فلسفه 110 پله در گنبد تاریخی سلطانیه یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد گنبد تاریخی سلطانیه، وجود 110 پله در ساختار داخلی آن است، این عدد در سیستم حروف ابجد معادل نام مبارک علی (ع) است که می‌تواند نشان‌دهنده ارادت سازندگان بنا به حضرت علی (ع) باشد، برخی پژوهشگران معتقدند که گنبد سلطانیه از نظر ساختار معماری، تحت تأثیر آرامگاه غازان‌خان (مشهورترین پادشاه ایلخانی) بوده که خود از آرامگاه سلطان سنجر الهام گرفته است.
همچنین، پیچیدگی معماری این بنا سبب شده که برخی معماران آن را منبع الهام معماری گوتیک بدانند، گفته می‌شود که معماران بزرگی همچون برونلسکی و گیبرتی در طراحی گنبد کلیسای سانتاماریا دلفیوره در ایتالیا از گنبد سلطانیه الهام گرفته‌اند.
در گذشته، ابزار دقیقی برای تعیین زمان و ادای واجبات دینی وجود نداشت، به همین دلیل، یک ساعت آفتابی در اسکلت گنبد سلطانیه تعبیه شد تا ساکنان شهر بتوانند با کمترین خطا، زمان را تشخیص دهند
هنگامی که نور از سوراخ اصلی گنبد عبور کند، نشان‌دهنده اذان ظهر است، نور پنجره‌های بزرگ همچون عقربه بزرگ ساعت عمل می‌کند و زمان کلی را نشان می‌دهد، نور پنجره‌های کوچک حدود دقیقه را مشخص می‌کند.
گنبد تاریخی سلطانیه شامل سه بخش مهم است که در بازدیدها، توجه گردشگران را جلب می‌کند، نخستین بخش تربت‌خانه است که در ضلع جنوبی بنا قرار دارد و دارای 17 متر طول، 8 متر عرض و 16 متر ارتفاع بوده و تاریخچه ساخت این بخش به زمانی باز می‌گردد که سلطان محمد خدابنده (اولجایتو) تصمیم داشت پیکر حضرت علی (ع) و امام حسین (ع) را به سلطانیه منتقل کند اما پس از ناکامی در این امر، دستور داد خاک نجف و کربلا را به این محل بیاورند و در ساخت بنا از آن استفاده کنند؛ روی دیوار محراب، سوره ملک با دو خط ثلث و کوفی و با تربت امام حسین (ع) نگاشته شده و به همین دلیل این قسمت به تربت‌خانه مشهور است.
سردابه دومین بخش گنبد سلطانیه است که در ضلع جنوبی و زیر تربت‌خانه قرار دارد، مورخان معتقد هستند که این قسمت پیش از گنبد اصلی ساخته شده است، زیرا در آن دوران، پادشاهان و بزرگان را در سردابه‌های زیر زمینی دفن می‌کردند و همراه با آنها، اسباب و زیورآلاتی متناسب با جایگاه اجتماعی‌شان دفن می‌شد؛ ارتفاع این بخش به دلیل احترام به مقام پادشاه نسبت به سایر قسمت‌ها بیشتر است.
سومین بخش گنبد تاریخی سلطانیه «گنبدخانه» نام دارد و ویژگی‌های به کار رفته در ساخت این بخش مقاومت گنبد را در برابر زلزله افزایش داده و موجب شده است که با وجود زمین‌لرزه‌های متعدد در طول قرن‌ها، این بنا از آسیب جدی در امان بماند.

به منظور استفاده از فضای این بنا، موزه کوچکی در پایین سردر ورودی به مجموعه گنبد سلطانیه ساخته شده است، این موزه شامل اشیای باقی مانده از دوران مغول و همچنین آثار تاریخی کشف شده از اطراف سلطانیه است، همچنین آثار کشف‌شده در منطقه سلطانیه که شامل آثار فرهنگی و تاریخی ارزشمند بوده، در این مکان به نمایش گذاشته شده است.
این محل از نظر پوشش گیاهی دارای مرغزارهای فراوان و خرم بوده و مورد توجه پادشاهان و فرماندهان مغول در طول تاریخ قرار گرفته است، به همین دلیل در زمان فتحعلی شاه قاجار از این منطقه برای اسکان نیروهای نظامی شاه در زمان جنگ ایران و روسیه استفاده شد.
به گزارش ایمنا، گنبد تاریخی سلطانیه، شاهکاری از معماری ایرانی-اسلامی است که با ساختار منحصربه‌فرد خود، نه‌تنها در ایران بلکه در جهان، جایگاه ویژه‌ای دارد و هر ساله بیشترین بازدیدهای نوروزی استان زنجان به این گنبد اختصاص پیدا می‌کند، طبق آمارهای رسمی ارائه شده از سوی میراث فرهنگی فقط در ایام نوروز بیش از 30 هزار مسافر نوروزی از گنبد تاریخی سلطانیه بازدید می‌کنند.
کد خبر 851983