پیام خراسان - در وجه تسمیه شهر سربیشه گفته شده است چون زمین قسمت جنوب شهر آبخیز و سرسبز بوده و شهر در مدخل این محل قرار داشته است به آن سربیشه گفته‌اند - اخبار استانها -
به گزارش خبرگزاری تسنیم از سربیشه؛ این شهرستان به مرکزیت شهر سربیشه با مساحتی معادل 8251 کیلومتر مربع در شرق ایران، حاشیه شمال شرقی دشت لوت و در جنوب شرقی شهرستان بیرجند و در محور بین المللی بیرجند- زاهدان واقع گردیده است که از شمال به شهرستان درمیان، از جنوب به شهرستان نهبندان و از شرق به کشور افغانستان محدود بوده و طول مرز مشترک آن با کشور افغانستان حدود 110 کیلومتر می باشد.
شهر سربیشه در فاصله 66 کیلومتری بیرجند، واقع شده است. .
تاریخچه:
در کتب تاریخی مُعَجم البُلدان، نُزهَه القلوب، جغرافیای حافظ اَبرو و بهارستان، از سربیشه، مومن آباد و نهارجان اسم برده شده و مساجد و آثار قدیمی شهر مورد توجه سیّاحان قرار گرفته است. آیتی در بهارستان می نویسد: «سربیشه شهری است قدیمی که قبل از اسلام مردم آن زرتشتی بوده اند.» در نزهه القلوب حمدا… مستوفی آمده: «ابوبکر علی بن الحسن قهستانی ممدوح فرخی سیستانی از این شهر بوده که در شمار علما و ادبـای عصر سلطان محمود غزنـوی به حساب می آمده است» .
در مورد وجه تسمیه شهر سربیشه گفته شده چون زمین قسمت جنوب شهر، آبخیز و سرسبز بوده و شهر در مدخل این محل قرار داشته به آن سربیشه گفته اند. اقوال دیگری نیز گفته شده، از قبیل سرد بیشه که به دلیل سردی هوا به این نام معروف بوده و به مرور زمان حرف ‹‹د›› حذف شده است. از نقطه نظر تاریخی، قدمت این شهرستان به دوران پیش از تاریخ و تاریخی برمی گردد و آثاری چون غار چهل دختران و محوطه های کلاته محمدلاله، ته کندوک کلاته سلیمان، گبری مود و دره چنشت گواه این موضوع می باشند.
مرکز مهم قالی بافی:
مود یکی از توابع سربیشه است و این منطقه مرکزی مهم برای قالیبافی محسوب می شود که قالی این روستا از مرغوبترین نوع قالی در جهان است و شهرت جهانی دارد. قالی و قالیچه بافی، حوله بافی، برک بافی، نمد مالی، رنگرزی سنتی، گلیم بافی، پلاس بافی ، رودوزی‌های سنتی و لباس‌های محلی از جمله صنایع دستی شهر و شهرستان سربیشه است.
دکتر کاظم معتمدنژاد ( پدر علم ارتباطات ایران زمین ) و دکتر مهدی بلالی مود ( پدر علم سم شناسی ایران ) را می‌توان از مشاهیر شهرستان سربیشه نام برد. این شهرستان به خاطر داشتن آب و هوای مساعد و ییلاقی، مناسب کشاورزی اقلامی چون گندم، آلو، عناب، زرشک، زعفران، جو و پسته است و از این میان پسته به وجود آمدن صنایع غذایی منطقه شده و نیز آلوخشک هم در این شهرستان فرآوری می‌شود. انواع اشکنه، قروت بنه، پلو سبزی و گوشت داغ از جمله غذاهای محلی این شهرستان محسوب می‌شود.
قلعه باغ مود:

قلعه باغ مود در فاصله 30 کیلومتری بیرجند و در شهر مود واقع شده است. حصار این باغ دارای 20 برج مدور با فواصل مشخص از یکدیگر است. علاوه بر این برج‌ها یک خندق به عرض تقریباً 10 متر دور تا دور حصار حفر شده که دفاع از قلعه را آسانتر می نموده است.
در داخل قلعه بقایایی از یک بنای قدیمی که عمارتی تشریفاتی بوده بر جای مانده و شامل چند ایوان، بقایای یک هشتی، راهروها و اتاق‌ها است. این مجموعه گنجینه ای ارزشمند از تزئینات وابسته به معماری را در خود جای داده است.
مسجد جامع پخت:
این مسجد در داخل روستای پخت در فاصله حدود 10 کیلومتری غرب سربیشه قرار دارد. مهم‌ترین عناصر معماری مسجد پخت عبارتند از سر در ورودی، دالان، صحن مرکزی و شبستان، سر در ورودی دارای طاق جناغی است که عرض دهانه آن 310 سانتیمتر است و پوشش سقف آن از نوع گنبدهای کم‌خیز است.
مسجد جامع پخت با 2.5 قرن قدمت، در سربیشه واقع شده است؛ همان که دیوارهای قدیمی‌اش با تو سخن می‌گوید و تو را به داخل مسجد با حیاطی از درخت‌های سر به آسمان کشیده که گویی با خدا نجوا می‌کنند و ایوان‌های سقف کوتاه فرا می‌خوانند.
این بنای تاریخی ارزشمند که هنوز هم مورد استفاده قرار می‌گیرد، در سال‌های اخیر بازسازی و مرمت شده و هنوز هم چون قرن‌ها پیش ملجأ نمازگزاران است.
قلعه برکوه:

قلعه برکوه نیز در ردیف آثار تاریخی شاخص سربیشه قرار گرفته که با شماره ثبت ملی 17062 قدمت آن به دوران صفویه و قاجاریه برمی‌گردد. در حاشیه روستای برکوه در جنوب سربیشه، قلعه‌ای خشت و گلی با پلان چهار گوش و برج‌هایی در اطراف و حصار خارجی دیده می‌شود. فضاهای داخلی قلعه شامل اطاقهای متعدد به همراه حیاط مرکزی، راهروها و فضاهای ارتباطی بوده که بخش اعظم آن تخریب شده است. این قلعه در زمینی هموار ساخته شده وازنوع قلعه های بیابانی بانقشه چهار ضلعی است.
بازالت‌های منشوری؛ جاذبه‌ای طبیعی:

بازالت‌های منشوری سربیشه در استان خراسان جنوبی قرار گرفته است. ستون‌های منشوری بازالتی ماکو ، یکی از نمونه‌های کم نظیر جهان است که حاصل انجماد گدازه‌های آتشفشانی در دوره سوم زمین شناسی است. انقباض ناشی از انجماد گدازه و نیروی کششی در سه جهت موازی با سطح گدازه و با فاصله زاویه ای 120 درجه از یکدیگر اثر می‌کنند، در نتیجه تاثیر این نیروها، توده آذرین در جهت قائم به ستون‌های شش‌گوش مستقیم تبدیل می‌گردد . معمولا ردیف منشورهای عمیق‌تر ، منظم‌تر از ردیف منشورهای بالایی گدازه است.
چشمه آب ترش سربیشه:
مجموعه آبدرمانی آبترش در فاصله 34 کیلومتری شمال غرب شهر سربیشه قرار گرفته. دسترسی به این مکان از طریق جاده اصلی سربیشه به بیرجند وسپس جاده فرعی به سمت شمال به طول 19 کیلومتر امکانپذیر است.
آب ترش این شهرستان به لحاظ داشتن آب معدنی و شرایط محیطی بکر و زیرساخت مناسب، یکی از مناطق شاخص گردشگری در سربیشه است.آب چشمه آبترش سربیشه یکی از این جاذبه‌های خدادادی و طبیعی است که گردشگران فراوانی را جذب کرده است.
آبترش از شکاف سنگ‌های آندزیت بازالت از زمین خارج می‌شود و بالا بودن مقدار گاز دی‌اکسیدکربن و سیلیس نشان‌دهنده منشأ عمیق آب این چشمه است.
آبترش سربیشه در ردیف آب‌های کلروسدیم و سولفات کلسیم همراه با منیزیم ولرم بوده که دارای خواص درمانی برای بیماری‌های پوستی، گوارشی و سوء هاضمه است.
منطقه شکارممنوع جیک و زیدر:

منطقه جیک و زیدر به استناد بند “و” ماده 6 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست از تاریخ 15 آبان 90 به مدت 5 سال به عنوان منطقه شکار ممنوع به تصویب سازمان حفاظت محیط زیست رسیده است. با توجه به اقلیم گرم و خشک منطقه، پوشش گیاهی نیمه بیابانی و کوهپایه ای در منطقه دیده می شود، گیاهان این منطقه عبارتند از درمنه دشتی، درمنه کوهی، سبد، پیچک بیابانی، گون، گز، بادامشک، بادام خاردار، بنه، مخلصه، بومادران، کاروانکش، کلاه میرحسن، کلاه میر حسن و هزار خار است.
جیگ و زیدر از تنوع زیستی مطلوبی برخودار است. گونه‌های جانوری متنوع در منطقه زیست می‌کنند چراکه ارتفاعات، ورزش باد و اشکال زمین شناختی بر میزان پراکنش و زیستگاههای گونه تاثیر گذاشته است.
از جمله پستانداران منطقه می‌توان گرگ، شغال، روباه، روباه شنی، قوچ وحشی ، خرگوش، خارپشت ایرانی، موش بزرگ، موش خانگی، خفاش بال سفید، کفتار، تشی نام برد.
قلعه تاریخی اسفزار:
قلعه تاریخی اسفزار در شهرستان سربیشه برفراز تپه‌ای مشرف به روستای اسفزار قرار دارد. این قلعه از جمله قلعه‌های خشتی و گلی با حصار خارجی و برج‌هایی در چهارگوشه می‌باشد که به عنوان بنایی دفاعی در مقابل حمله مهاجمان و راهزنان بنا شده است.قلعه اسفزار دارای بارو و 4 برج در چهار گوشه است و قدمت آن به اواخر صفویه تا اواخر قاجار برمی‌گردد.
روستای شواکند:
روستای «شواکند» از توابع بخش مود شهرستان سربیشه استان خراسان جنوبی، در 9 کیلومتری مود و 38 کیلومتری شهر سربیشه قرار دارد. شواکند حدود 650 سال قدمت علمی دارد؛ ولی عده‌ای معتقدند که این روستا از دوره ساسانیان بوده است چرا که قبرستان گبرها در این روستا وجود دارد که از این نظر قدمت این روستا به دوره زرتشت می‌رسد. وجه تسمیه روستای شواکند به معنی کف دست است، یعنی محلی که با زحمت و تلاش زیاد احداث شده است.
روستای لانو:
روستای لانو در بخش درح شهرستان سربیشه و مرکز دهستان لانو است. این روستا از سمت شمال به روستای دهنه تنگل و از جنوب به روستای دربلوند و از شرق به رشته کوه خار درجان و از سمت مغرب به روستا های مرکه و تجشک و رشته کوه دیمه زار محدود است.
از آثار دیدنی و تاریخی لانو می‌توان به آسیاب روستا اشاره کرد که قدمت بیش از هزار سال دارد که با سیستم سنتی آرد مردم لانو و روستاهای همجوار را تامین میکرده است و از دیگر آثار تاریخی و گردشگری روستا می‌توان به قلعه لانو، پاسگاه قدیمی دهستان ، بافت قدیمی روستا، کشمان سرسبز و وسیع و اماکن زیارتی موجود در روستا اشاره کرد.
مزار بی‌بی زینب خاتون:

مزار کاهی یا همان بقعه مبارکه بی‌بی زینب خاتون (س) در شهرستان سربیشه واقع شده‌است که از مهم‌ترین مکان‌های سیاحتی و زیارتی شهرستان به‌شمار می‌آید که همه ساله هزاران عاشق و شیفته اهل بیت (ع) از آن دیدن می‌کنند. این آرامگاه متعلق به خواهر امام رضا(ع) است.
روستای شیرگ آقا:
«شیرگ آقا» روستایی است از توابع بخش مرکزی شهرستان سربیشه در استان خراسان جنوبی. روستای «شیرگ آقا» از شمال به درمیان، از شرق به آبترش سربیشه و از جنوب به بیرجند متصل می‌شود و فاصله آن تا مرکز استان 70 کیلومتر است. شیرگ آقا در دامنه کوه مومن آباد پر جمعیت ترین روستا به حساب می‌آید و از سابقه زیادی برخوردار است.
مزار سید حامد علوی:
واقع در روستای چنشت، دهستان نهارجان بخش مود، در فاصله 60 کیلومتری سربیشه و 8 کیلومتری مزار کاهی قرار دارد. بنابر روایات، سید حامد علوی از فرزندان امام جعفر صادق (ع) بوده که توسط عمال خلیفه عباسی در چنشت زخمی و در محل بیتوته خود ، یعنی" غار چنشت" فوت کرده. پس از کشف غار ، نسبت به انتقال اجساد سید حامد علوی و دو فرزندش به درون بقعه ای که به این منظور ساخته شده بود ، اقدام می شه. در مورد سرگذشت و نحوه شهادت این سید بزرگوار، بنا بر نقل از کتاب بهارستان آیت الله آیتی در کتاب تاریخ حسامی چنین آمده که در عهد خلافت عبد الکریم عباسی با گروهی از مردمان خاندان خود که معروف به باقریه بودند، از یثرب به ری و از آنجا به خراسان آمده و در بعضی از نواحی خراسان، متوطن شدند و چندی نگذشت که به علت ظلم و ستم عباسیان و عداوت شدید آنها به خاندان عصمت و طهارت، به منظور تاسیس دولت علوی بر علیه عباسیان قیام کردند.
خانه یاوری سربیشه:

خانه یاوری از دیگر بناهای تاریخی سربیشه است. این خانه در داخل شهر سربیشه درمیان اراضی کشاورزی بر فراز تپه‌ای بلند و در جوار بقایای قلعه کهنه سربیشه قرار گرفته مهمترین عناصر معماری آن عبارتند از سردرورودی، هشتی، دالان ارتباطی، حیاط مرکزی یا میانسرا، ایوانها، اتاق‌های متعدد، مطبخ و انبار. در داخل مطبخ هنوز عناصری نظیر اجاق، تنور و هیزم خانه وجود دارد و پوشش سقف از نوع گنبدی است. در کنار مطبخ پستویی وجود دارد که هنوز کندوک‌های مخصوص ذخیره آذوقه و غلات(خمره‌های بزرگ گلی) در آن به چشم می‌خورد. از مهم‌ترین عناصر تزئینی این اثر می‌توان به تزئینات هندسی آجری در نمای ورودی، رخبام‌های حیاط و همچنین نقاشی‌های دیوار در اتاق‌های ضلع جنوبی بنا اشاره کرد.
روستای چنشت و یک غار طبیعی:

روستای چنشت در ادوار گذشته تاریخی جزو دهستان نهار جان بوده، در حال حاضر از توابع شهرستان سربیشه است آب‌و‌هوای آن معتدل و ارتفاع آن از سطح دریا دو هزار و 150 متر است.
هنگام قدم‌زدن در کوچه‌های این روستا زنان روستا را با لباس‌های شاد و رنگین می‌بینید که جلوه‌بخش بافت روستا هستند و به همین دلیل است که چنشت را سرزمین رنگ ها نامیده‌اند. کلاه‌های نقره‌دوزی‌شده، لباس‌های گل‌دار,، دامن‌های پرچین و چارقدهای رنگارنگ اهالی، نشان از خوش‌ذوقی اهالی روستا دارد.
روستای چنشت به لحاظ باورها و آداب و رسوم و نوع پوشش نسبت به سایر مناطق خراسان ‌جنوبی متمایز است. مردم به‌ویژه زنان در روستای چنشت به‌صورت کامل لباس محلی به تن می‌کنند، زنان روستای چنشت با اندکی تفاوت و تمایز در طرح و رنگ شبیه زنان روستای ابیانه لباس می‌پوشند.
یک قول در مورد وجه تسمیه روستای چنشت این است که به دلیل داشتن چندین رودخانه که از کنار آن می‌گذشته و باغ‌های این منطقه را سیراب می‌کرده است در قدیم به چند‌شط معروف بوده است که به مرور زمان از چن‌شط و چن‌شت به چنشت تبدیل شده است.
قول دیگری که در مورد وجه تسمیه چنشت این است که، چنشت بر وزن بهشت است که در گذشته به دلیل خوش آب‌‌و‌ هوا بودن و داشتن میوه‌های فراوان و رودخانه‌های متعدد که از زیر درختان می‌گذشته است و شباهت این منطقه به بهشت، گروهی دامدار این نقطه را به‌عنوان محل زندگی خود انتخاب می‌کنند و نام این منطقه را بهشت می‌گذارند که بعدها بر اثر گذر زمان به چنشت تغییر نام می‌دهد.
دو غار « چهل چاه» و «چنشت» در شمال روستا قرار گرفته‌اند و باهم صد متر فاصله دارند. دراین دو غار، بقایای اسکلت انسان‌هایی از چند صدسال پیش را می‌توان مشاهده کرد که البته پیمایش غارها کمی دشوار است.غار چنشت در روستای چنشت در 60 کیلومتری جنوب شرقی بیرجند است که براساس متون تاریخی، 614 سال پیش به‌ وسیله سیدمحمد مشعشع کشف شده است.
سیدمحمد براساس اسنادی که در دست داشته از عربستان به قهستان می‌آید و پس از کشف غار مذکور، نسبت به انتقال اجساد سیدحامد علوی و دو فرزندش و به خاک سپردن آن‌ها در درون یک بقعه که به این منظور می‌سازد، اقدام می‌کند.
غار چنشت، بیش از 59 متر طول دارد و احتمال دارد که هزاران سال پیش در اثر زلزله، دو سمت کوه سر به هم نهاده و فضای متفاوتی ایجاد کرده است. این فضاها گاه عریض و با ارتفاع زیاد و گاه بسیار تنگ با ارتفاع کم هستند و عبور از آن‌ها به سختی انجام می‌گیرد.
ظاهراً از این غار به‌عنوان پناه‌گاهی طی عصرهای مختلف استفاده می‌شده و یا اینکه ممکن است زلزله، خانه مسکونی را همراه با ساکنان آن منهدم ساخته باشد.
از جنبه دیگر در روستای چنشت آداب و روسم و آئین‌هایی وجود دارد که به‌صورت خیلی خاص و ویژه برگزار می‌شود. به‌عنوان مثال سبک برگزاری مراسم عروسی در روستای زیبای چنشت مخصوص همان روستا و همراه اشعار خاص خودش در سه شبانه روز اجرا می‌شود. آداب و رسوم در این روستا به قدری زیبا است که هر ساله از شهرهای مختلف تعداد زیادی برای دیدن برخی از مراسم آن چون علم‌بندان به این روستا می‌آیند.
ماخونیک روستای شگفت انگیز
اما در سربیشه روستای دیگری به نام ماخونیک وجود دارد که آن هم به‌دلیل ویژگی‌های متعددی به‌عنوان یکی از روستاهای شگفت‌انگیز ایران مطرح است.علت مشهور شدن روستای ماخونیک در 142 کیلومتری شهرستان بیرجند واقع در استان خراسان جنوبی، آداب، رسوم و فرهنگ خاص مردمانش است.ماخونیک روستایی محصورشده در کوه‌هایی بدون علف در ناحیه‌ای دور از دسترس و جایی که می‌شود قرن‌ها بدون دیده‌شدن زندگی کرد و از نظرها ناپدید ماند.
منطقه ماخونیک متشکل از 12 آبادی است که روستای ماخونیک بزرگ‌ترین آن‌ها محسوب می‌‌شود. این روستا شامل ماخونیک، کفاز، چاپنسر، توتک، سفال‌بند، سولابست، لجونگ (سفلی و علیا)، کلاته بلوچ، دامدامه و میش نو، خارستو و جلارو است.
اهالی این روستاها از نظر مذهب، معیشت، شیوه زندگی و اوضاع اجتماعی وجه اشتراک زیادی با یکدیگر دارند اما غالب این روستاها اصل و نسب خود را از روستای ماخونیک می‌‌دانند.
درباره وجه تسمیه روستا چندین قول وجود دارد، می‌‌گویند که در گذشته‌‌های بسیار دور عده‌ای مأمور دولتی به این روستا آمده و اهالی به گرمی از آن‌ها استقبال نکرده‌اند و با آن‌ها برخورد سردی داشته‌اند و آن‌ها هم این نام را برای روستا انتخاب کرده‌اند.
برخی نیز می‌‌گویند به‌دلیل وجود شکافی در کوه نزدیک روستا به آن‌جا ماده ماخونیک گفته می‌ شده که به مرور زمان به ماخونیک تغییر نام یافته است.در روستای ماخونیک نه تنها نحوه زندگی که محل سکونت نیز ساده و ابتدایی است بلکه خانه های روستاییان نیز دارای شکل هندسی خاصی نیست و تمام امکانات زندگی دریک اتاق جای گرفته است.
آداب و رسوم ساکنان روستا از نحوه قضاوت تا شیوه کشاورزی، از چگونگی تقسیم ارث تا بازی‌ها همگی از گذشته‌های دور جریان داشته و اغلب آن‌ها دست نخورده باقی مانده است.
یکی از عمده نشانه‌ های فرهنگی روستای ماخونیک مسکن است که در نوع خود جالب و قابل توجه است چرا که بافت مسکونی روستا در دامنه تپه و خانه‌ ها به طور فشرده‌ به‌ هم و در گودی زمین ساخته شده‌‌اند، هر خانه دارای فضاهایی همچون کندیک (مخزن نگهداری گندم و جو)، کرشک (اجاق گلی برای طبخ غذا)، طاق و طاقچه است. با توجه به نوع معماری ساده خانه‌های این روستا می‌توان گفت بر اساس نظر برخی از کارشناسان این نوع معماری به دوره نوسنگی برمی‌گردد.
در بافت قدیم روستا خانه‌های محقر خشتی گلی بدون حیاط و ایوان و پنجره و کیپ تا کیپ هم ساخته شده‌اند که هنوز بعد از گذشت سال‌ها برخی از اهالی این روستا در این خانه‌ها زندگی می‌کنند. چیزی که در نگاه اول در روستای ماخونیک خراسان جنوبی توجه گردشگران را به خود جلب و بیشتر از هر چیزی آن‌ها را شگفت‌زده می‌کند سبک معماری خانه‌های این روستا است. خانه‌های ماخونیک بسیار کوچک و هرکدام حاوی یک اتاق ده یا دوازده متری هستند که با سنگ و خاک ساخته شده و سقف آن با شاخ و برگ درختان پوشیده شده است. این خانه‌ها اغلب به جز یک در ورودی کوتاه هیچ منفذی رو به بیرون ندارند.
اسناد تاریخی این منطقه نشان می‌دهد که روستای ماخونیک بیش از 300 سال قدمت دارد و آنچه اهالی این روستا بر سر زبان دارند در خاطرات خود از شاهان دوران صفوی نیز یاد می‌کنند.با توجه به نوع معماری ساده خانه‌های این روستا می‌توان گفت بر اساس نظر برخی از کارشناسان این نوع معماری به دوره نوسنگی برمی‌گردد.
انتهای پیام/250/.