پیام خراسان - تحقیقات جدید محققان پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی نشان می‌دهد که جنگل‌های حرا، یکی از ارزشمندترین اکوسیستم‌های ساحلی ایران، در معرض تهدیدات جدی قرار دارند.
به گزارش تابناک به نقل از برترین ها؛ نتایج این مطالعه بر لزوم اتخاذ رویکردهای مدیریتی هوشمندانه و استفاده از فناوری‌های نوین برای حفظ و احیای جنگل‌های حرا تأکید می‌کند، چرا که نادیده گرفتن این تهدیدات می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری برای محیط زیست کشور در پی داشته باشد.
پژوهش جدیدی که توسط دکتر کیوان کبیری و دکتر احسان عابدی از اعضای هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی انجام شده و در مجله بین‌المللی Discover Environment منتشر شده، بر روی روند نابودی جنگل حرای منطقه "دیّر" در شمال خلیج فارس تمرکز دارد؛ منطقه‌ای که در گذشته شاهد تلاش‌هایی برای احیای جنگل‌های مانگرو بود، اما امروزه با نابودی گسترده پوشش گیاهی مواجه شده است.

دکتر کیوان کبیری اظهار کرد: جنگل‌های حرّا، از مهم‌ترین و خاص‌ترین اکوسیستم‌های ساحلی جهان، در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری بین جزر و مد دریا رشد می‌کنند و زیستگاهی حیاتی برای تنوع زیستی دریایی، ذخیره‌گاه کربن و سپری در برابر سونامی و طوفان‌های دریایی محسوب می‌شوند.
وی ادامه داد: در ایران این جنگل‌ها که عمدتاً از گونه Avicennia marina تشکیل شده‌اند، در امتداد سواحل جنوبی کشور پراکنده‌اند و به‌ویژه در استان بوشهر و تنگه هرمز جایگاهی منحصربه‌فرد دارند. موقعیت جغرافیایی این جنگل‌ها، آنها را به شمالی‌ترین محدوده پراکنش مانگروها در جهان تبدیل کرده و از این رو، اهمیت حفاظت از آنها دوچندان می‌شود.
این محقق پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی خاطر نشان کرد: در سال‌های اخیر، بررسی‌ها نشان می‌دهد که جنگل‌های حرا در ایران با تهدیداتی جدی از سوی تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی مواجه هستند.
از توسعه تا تخریب: مروری بر تحولات جنگل حرا در دیّر
بر اساس نتایج این پژوهش، جنگل حرای دیّر که در سال 2011 حدود 2.2 هکتار وسعت داشت، با اجرای پروژه‌های احیاء تا سال 2015 به 3.2 هکتار افزایش یافت. اما از سال 2018، همزمان با ساخت یک جاده و پل غیراستاندارد در منطقه، روند تخریب آغاز شد و تا ژوئن 2022، مساحت این جنگل‌ها به حدود 1.7 هکتار کاهش یافت.

مهم‌ترین عامل این تخریب، انسداد جریان آب شیرین از نواحی بالادستی به دلیل ساخت غیرکارشناسی جاده و پل است، زیراکه مانگروها برای بقاء نیازمند تعادل بین آب شور دریا و ورودی آب شیرین هستند. این تعادل، سطح شوری خاک و آب را در حد قابل تحمل برای درختان حفظ می‌کند. اما با انسداد مسیر آب شیرین، شوری منطقه افزایش یافته و در نتیجه شرایط زیستی برای حراها دشوارتر شده است.
تصاویر ماهواره‌ای گوگل‌ارث در کنار داده‌های پهپادی و اندازه‌گیری‌های میدانی، شواهد قوی از گسترش تخریب و آسیب شدید به جنگل‌ها ارائه می‌دهند. در بررسی پهپادی انجام‌شده در مارس 2023، مشخص شد که 44 درصد از پوشش سالم مانگروها آسیب دیده‌اند. همچنین در اندازه‌گیری‌های میدانی نوامبر 2023، سطوح شوری در منطقه دیّر به‌طور معناداری بالاتر از مناطق مجاور مانند «مل‌گنزه» و «نایبند» گزارش شده است.

سوءمدیریت؛ خطری جدی برای اکوسیستم‌های حساس
ساخت جاده و پل بدون درنظر گرفتن ملاحظات زیست‌محیطی، بار دیگر ضعف برنامه‌ریزی و نبود هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی و نهادهای محیط زیستی را نشان می‌دهد. در منطقه‌ای که جزء آخرین زیستگاه‌های قابل بقاء برای حرا در شمال خلیج فارس محسوب می‌شود، ایجاد مانع بر سر راه جریان آب شیرین، تبعاتی جبران‌ناپذیر داشته است. انجام پروژه‌های توسعه‌ای در مناطق حساس زیست‌محیطی در ایران، بدون ارزیابی دقیق اثرات زیست‌محیطی و بدون نظارت بلندمدت، منجر به تخریب محیط زیست می‌شود. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای پیشرو، حفاظت از جنگل‌های مانگرو به‌عنوان یکی از اولویت‌های توسعه پایدار تلقی می‌شود.
ترکیب علم و فناوری برای نجات حراها
این مطالعه با بهره‌گیری از روش‌های ترکیبی شامل داده‌های ماهواره‌ای، نقشه‌برداری پهپادی، و مشاهدات میدانی، الگوی نوینی در پایش و تحلیل وضعیت جنگل‌های مانگرو ارائه داده است. همچنین، تحلیل مؤلفه‌های اصلی (PCA) بر روی داده‌های زیست‌محیطی نشان داده است که دمای آب، شوری و سطح اکسیژن محلول از عوامل کلیدی مؤثر بر وضعیت اکولوژیکی منطقه هستند.
استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند ابزاری قدرتمند برای شناسایی، پایش و هشدار زودهنگام نسبت به تهدیدات اکوسیستم‌های ساحلی باشد؛ اما آنچه در نهایت به حفاظت منجر می‌شود، اراده سیاسی، مشارکت جوامع محلی و توجه به ارزیابی‌های علمی در فرایند تصمیم‌گیری است.
نتیجه‌گیری: زنگ خطر برای مدیریت ساحلی
یافته‌های این پژوهش تأکید می‌کند که فعالیت‌های انسانی ناآگاهانه، می‌توانند در کوتاه‌ترین زمان اکوسیستم‌هایی با دهه‌ها قدمت را نابود کنند. در شرایطی که ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود با تغییرات اقلیمی شدیدتر مواجه است، هرگونه دستکاری در اکوسیستم‌های شکننده‌ای مانند مانگروها می‌تواند آثار غیرقابل بازگشت در پی داشته باشد.
جنگل حرای دیّر، نمونه‌ای است از آنچه می‌تواند در دیگر نقاط ساحلی ایران نیز تکرار شود؛ اگر سیاست‌گذاری‌ها بر پایه علم، محیط زیست‌محور و آینده‌نگرانه نباشد. این پژوهش یک بار دیگر نشان داد که حفاظت از محیط زیست، نه یک هزینه، بلکه ضرورتی حیاتی برای بقاء سرزمین ماست.