پیام خراسان - به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از ایبنا، کتاب «واپسین‌های پیش از تندر؛ نامه‌های احمد قاسمی به دوستان 1314-1321» مجموعه نامه‌هایی است که احمد قاسمی (1352-1296) از فروردین 1314 تا 25 مرداد 1321 به چند تن از دوستان خود نوشته است. بیشتر این نامه‌ها مربوط به دوره‌ای است که حزب توده هنوز تأسیس نشده - جز یک سال آخر این نامه‌نگاری‌ها - و او هنوز به عضویت این حزب درنیامده بود.
این کتاب پس از پیشگفتار به کوتاهی به «ایمان و آوارگی» می‌پردازد ولی حجم بیشتر کتاب را نامه‌ها تشکیل می‌دهد. پایان‌بخش کتاب نیز پیوست‌ها آمده است. کتاب با عقیده کارل یاسپرس آغاز می‌شود که «امروزه تحولی در آگاهی تاریخی ما در حال شکل‌گیری است، چون در زمانه‌ای زندگی می‌کنیم که در آن علم تاریخ انبوهی از اسناد و مدارک در اختیار دارد. نامه‌های به جامانده از گذشتگان جزئی از همان مدارک است که از جنبه‌های گوناگون - جدا از بازنمایی سرشت روحیه و رفتار فردی نگارندگان‌شان - به مثابه پاره‌هایی از تاریخ اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی عصر خود کاربردهایی از جنبه گسترش بینش و آگاهی جمعی دارند که به قول والتر بنیامین پاسخ‌هایی به دغدغه تاریخ‌اند.»
حزب توده ایران چه می‌گوید و چه می‌خواهد؟ احمد قاسمی در خانواده‌ای مذهبی در اصفهان به دنیا آمد. دوران کودکی و نوجوانی‌اش را در اصفهان و تهران گذراند. در دانشکده حقوق تحصیل کرد و مدتی ریاست اداره فرهنگ استان‌های یزد و کرمانشاه را به عهده داشت. او پس از تاسیس حزب توده ایران (10 مهر 1320) در اواخر همان سال به حزب توده پیوست. چند ماه پس از تاسیس حزب و در مدتی کوتاه به مراتب بالای حزبی رسید و عضو هیئت اجرایی و کمیته مرکزی شد.
یار او دکتر غلامحسین فروتن که تا دیرزمانی با هم در یک جبهه مبارزه کردند، در اول مهر 1322 به عضویت حزب درآمد. قاسمی در همان سال جزوه «حزب توده ایران چه می‌گوید و چه می‌خواهد؟» را در تشریح مرامنامه حزب نوشت و از همان سال‌های آغازین تشکیل حزب به یکی از نظریه‌پردازان پُرآوازه آن تبدیل شد و با عضویت در هیأت تحریریه روزنامه «نامه رهبر»، ارگان مرکزی حزب توده ایران، در دستگاه تبلیغاتی حزب جایگاهی خاص یافت.
نامه‌نگاری به دوستان در سال‌های جوانی این مجموعه مشتمل بر 63 نامه، کارت تبریک و ظهرنویسی عکس و یک مقاله است که قاسمی آن‌ها را بین 18 تا 25 سالگی به دوستان خود نوشته است. بعضی از نامه‌ها اگر چه تاریخ‌های متفاوتی دارند، درواقع یک نامه‌اند که در روزهای گوناگون یا ساعت‌های متفاوتی از یک روز نوشته شده‌اند. قاسمی در سال‌های جوانی، شاید به دلیل فراغت بیشتر اگرچه در همین کاغذنویسی‌ها از تنگی وقت شکایت دارد بنا به عادت نامه‌ها را پاک‌نویس و یک نسخه از آن‌ها را در دفتری برای خود نگه می‌داشت.
احمد قاسمی از همان سال‌های جوانی به نامه‌نگاری با دوستان نزدیک و دلبستگان علاقه داشت. او در نامه‌نگاری بسیار پُرحوصله بود و هیچ‌گاه از آن دست نکشید. نامه‌های به جا مانده و پُرشمار او به همسرش پیش از دستگیری در بهمن 1327 سال‌های آوارگی، زندگی مخفی و نیز پُلمیک (جدل‌) های مکاتبه‌ای و درون تشکیلاتی دلیل این گفته است.
او از اوایل 1320 بیشتر وقت خود را صرف پژوهش و نگارش مقاله و ترجمه و چاپ آن‌ها ابتدا در نشریات غیرحزبی و سپس حزبی کرد. قاسمی به همان اندازه که با شعر و ادبیات کلاسیک ایران بسیار آشنا بود، از مطالعه شعر و رمان غربی هم لذت می‌برد. او در دوره نگارش این نامه‌ها (مشخصا تا 1320) گرایش مذهبی داشت، قرآن و نهج‌البلاغه و بسیاری از کتاب‌های دینی را خوب خوانده بود، با روایات و احادیث آشنایی داشت و در نامه‌های خود به کرات از آن‌ها نقل می‌کرد.
حال و هوایی رمانتیک در نامه‌های احمد قاسمی نامه‌های احمد قاسمی، متاثر از روح زمانه، حال و هوایی رمانتیک دارد. جمعی از رفقای حزبی و سیاسی قاسمی درباره خصوصیات رفتاری و صفات شخصی او نکاتی را برشمرده‌اند که در مکاتبات ایام جوانی او کمتر به چشم می‌آید. رفتار قلمی او با دوستان در این نامه‌ها چنان است که گاه پُرسوز وگداز و مبالغه‌آمیز جلوه می‌کند. لحن نامه به «ادبا» در این مجموعه به‌ گونه‌ای است که تصور می‌رود او این نامه‌ها را به معشوق خود نوشته است. این شیوه نامه‌نگاریِ دوستانه مختص احمد قاسمی نبوده و کمابیش روال کاغذنویسی مرسوم دوستانه در آن دوره بوده است.
در این نامه‌ها با نکاتی گاه تازه درباره تهران قدیم و حومه، چگونگی آمدوشد شهری، قیمت کالاها، کتاب و کتاب‌خوانی، سلیقه ادبی روشنفکران و جز آن آشنا می‌شویم. مهم‌تر این‌که همین نامه‌ها اطلاعات تازه‌ای از خود احمد قاسمی به دست می‌دهند که تا کنون در جایی به آن‌ها اشاره نشده است.
دوستانی که قاسمی به آن‌ها نامه نوشت مشهور، حسینقلی غفاری، رضاخان امینی، علی‌اصغر سروش، باقر قائم‌مقامی، فروغ قائم‌مقامی، نصرت‌الله‌خان امین و… افرادی هستند که احمد قاسمی به آن‌ها نامه نوشته است. سه نفرشان از شخصیت‌های فرهنگی، دولتی و سیاسی شناخته شده‌اند. درباره دو نفر آنان هم اطلاعاتی به دست آمده است اما دو نفر دیگر ناشناخته‌اند. شرحی مختصر درباره اشخاص شناخته‌شده در یادداشت نخستین نامه مربوط به آن‌ها ارائه شده است.
در بخشی از کتاب کاظم فرهادی به این نکته اشاره می‌کند که ممکن است در نامه‌های به‌جا مانده از پیشینیان و نیز در همین نامه‌ها زیاده‌گویی‌هایی به چشم آید که برای خواننده امروز ملال‌آور باشد. این موضوع به مناسبات خصوصی نگارنده نامه و مخاطب او مربوط می‌شود که آن را گریزی نیست. اما همان نکات به ظاهر کسالت‌بار می‌تواند برای تاریخ‌نگاران، جامعه‌شناسان، اقتصاددانان و دیگر پژوهندگان از جنبه‌هایی جالب باشد.

نامه‌ها چگونه پیدا شد؟ این دفتر بر حسب یک اتفاق پیدا شد و می‌توانست مانند بسیاری دیگر از اسناد و مدارک تاریخی به‌سادگی از بین رفته باشد. زنده‌یاد محمد گلبن (1392-1314) کتاب‌شناس، فهرست‌نگار، پژوهشگر تاریخ معاصر و تاریخ مطبوعات ایران و محقق و مصحح سفرنامه‌ها در اواسط سال 1360 از خانه قبلی خود به خانه‌ای جدید نقل‌مکان کرد. وقتی فروشنده مشغول تخلیه خانه و دور ریختن خرت و پرت‌های مانده از سالیان دور بود، از کارگران خواست که دو گونی پُر از «کاغذهای باطله» را که در گوشه حیاط قرار داشت سر کوچه بگذارند.
زنده‌یاد گلبن که خط‌شناس ممتازی بود از سر کنجکاوی نگاهی به درون آن‌ها انداخت و متوجه شد که کیسه‌ها انباشته از نامه‌ها و نوشته‌هایی مربوط به سال‌های دور است. او از کارگران خواست که به کیسه‌ها دست نزنند و همان‌جا بمانند. او بعدها پس از سکونت در خانه جدید در فرصت‌های گوناگون محتویات درون کیسه‌ها را بررسی کرد و در میان آن‌ها اسناد باارزشی از جمله همین دفتر نامه‌ها را یافت. زنده‌یاد گلبن در سال‌های بعد، به علت مشغله فراوان و سپس ضربه روحی ناشی از درگذشت زودهنگام همسرش و کسالت جسمی، فرصت نیافت به این دفتر بپردازد، به همین دلیل آن را به کاظم فرهادی سپرد تا کار دشوار استنساخ (رونویسی) دست‌خط‌ها و پژوهش‌های لازم را به عهده گیرد و برای چاپ آماده سازد.
زندگی مشترک با اعظم صارمی قاسمی زندگی مشترک خود را سال 1331 با اعظم صارمی آغاز کرد. صارمی تا ماجرای ترور محمدرضا شاه و بازداشت گروهی از رهبران حزب توده همسر علی‌اصغر سروش، مترجم زبان فرانسوی (ازجمله مادر ماکسیم گورکی و سرخ و سیاه استاندال، فرهنگ مشابهات زبان فرانسه، قیصر و مسیح، جلد سوم از تاریخ تمدن ویل دورانت، و کتاب‌های دیگر) و از اعضای حزب توده بود. صارمی خود از کادرهای فعال و یکی از بنیان‌گذاران تشکیلات سازمان زنان ایران (وابسته به حزب توده) و نشریه بیداری زنان بود. او به رغم داشتن دو فرزند (از همسر خود) به فعالیت حزبی در شرایط مخفی ادامه داد. در همین ایام قاسمی و صارمی صاحب نخستین فرزند خود، دختری به نام یلدا شدند که به علت بیماری مادرزاد کیسه صفرا مدت کوتاهی پس از تولد درگذشت. (حمید شوکت، دلدادگی و عصیان، ص 67)
ادبای عزیز من امروز که کاغذت رسید، دیدم که سنگین به نظر می‌رسد ولی تصور نکردم که مفصل باشد، چون که دفعات گذشته هم کاغذها سنگین بود ولی مطلبی نداشت. اما وقتی که باز کردم و شماره صفحات را دیدم خیلی خوشحال شدم. قربان ادبا و بنده‌پروری ادبا. به قدری تو را دوست دارم و به قدری مقام دوستی تو را ارجمند می‌دانم که تصور این‌که بتوانم حبیب تو باشم بر من دشوار است. در موقعی که این کاغذ را می‌خوانم مثل این‌که شک می‌کنم که این قاسمی که در کاغذ ذکر شده و مورد لطف ادباست خودِ من هستم. گردن افراشته‌ام بر فلک از طالع خویش… افسوس که مصراع ثانی این بیت با حال من موافق نیست و آن‌که با تو سر صحرا را در پیش می‌گیرد سعادتمندی است غیر از من...
هیچ می‌دانی ادبا جان که آن حکایت کتاب بینوایان که در کاغذ قبلی ذکر کردم درحقیقت وصف‌الحال خود من بود. هیچ می‌دانی که توصیف گردش دزآشوب که در کاغذهای گذشته نوشتم خیلی ناقص بود و چندین صفحه دیگر داشت که حذف کردم. حالا قوتی که فکر می‌کنم که ادبا هم برای خاطر من، نمی‌گویم عین این حالت، نوع این حالت را داشته، خودم را بیش از اندازه سعادتمند می‌بینم و از طرف دیگر خیلی متاثر می‌شوم که نیستم تا به سپاسگزاری این الطاف سراپای ادبا را از شوق ببوسم.
ای برق اگر به گوشه آن بام بگذری / ‏ آن‌جا که باد زهره ندارد خبر بری
آن مشتری‌خصال گر از ما حکایتی پرسید / ‏ جواب ده که به جان‌اند مشتری
اتفاقاً من هم چند شب پیش این غزل حافظ را که به آن اشاره کرده بودی می‌خواندم و به این بیت که رسیدم بی اختیار متوقف شدم و به فکر فرو رفتم و خواستم آن را برای تو بنویسم ولی خودداری کردم.
در دلم بود که بی‌دوست نباشم هرگز / ‏ چه توان کرد که سعی من و دل باطل بود
کتاب «واپسین‌های پیش از تندر؛ نامه‌های احمد قاسمی به دوستان 1314-1321» به کوشش کاظم فرهادی در 260 صفحه و قیمت 220 هزار تومان از سوی نشر چشمه منتشر شده است.
کد خبر 2053921