پیام خراسان - به گزارش تابناک، به هر روی، بسیار مطالب عجیب و غریب در گذشته و حال وجود داشته و دارد که به طور حتم گزارش آن ها، حتی امروزه و در عصر بمباران اطلاعات و رشد رسانه‌های جمعی به چشم و گوش ما نرسیده است و ما از آن‌ها بی خبریم و با شنیدن یا دیدن آن اظهار تعجب و شگفتی می‌کنیم و یکی از آن‌ها «آب عقل» است.
شیخ اجل علامۀ بی‌بدیل «علی بن حسین مسعودی»، مُتوفای 346 ق.
در دایرهالمعارف ارزشمند خویش موسوم به «مُروج الذَّهَب و معادن الجوهر» به مکانی عجیب به نام «جزیرۀ عقل» اشاره کرده و نوشته است؛
«.. ساحل الیمن، و ساحل الحبشه - أقل المواضع فیه عرضاً، و هنا لک جزائر بین هذین الساحلین: منها جزیره العقل، یقال: إن فی‌ها ماء یعرف بماء العقل، یستسقی منه أرباب المراکب، و یفعل فی القرائح و الذکاء فعلاً جمیلاً، و قد ذکر بعض الفلاسفه المتقدمین ما یفعل هذا الماء و ما له من الخواص، و ذکر عله ذلک، و قد أتینا على الخبر فی کتابنا «أخبار الزمان» عند ذکرنا لأخبار المتطببین فی تجاربهم و ما کان من قضایاهم فی علاجاتهم ممن سلف قبل ظهور الاسلام و غیرهم ممن اتصل بالملوک و الخلفاء بعد ظهور الشرع...» [1](.. [میان]ساحل «یمن» [در جنوب شبه جزیرۀ عربستان]و ساحل [سرزمین]«حَبَشه» (اتیوپی، جیبوتی، اریتره و سومالی) [در آفریقا]، آن جا که از هه‌جا کم‌عرض‌تر است؛ جزیره‌هایی وجود دارد که یکی از آن‌ها مسما به «جزیرۀ عقل» است. گفته شده است که در آن جزیره، آبی وجود دارد که به «آب عقل» شناخته می‌شود و کشتی‌بانان و مسافران از آن می‌نوشند و این آب در قریحه، هوش و ذکاوت آدمی تأثیر بسزایی دارد!
یکی از فیلسوفان و حکمای قدیم تأثیر و خاصیت این آب را با علت آن ذکر کرده است و ما نیز آن را ضمن نقل اخبار طبیبان و پزشکان، تجربه‌ها و معالجاتشان پیش از ظهور اسلام و آن دسته که پس از ظهور شریعت اسلام به پیشگاه پادشاهان و خلفاء پیوسته بوند در کتاب خویش به نام «اَخبار‌الزَّمان» آورده‌ایم....)
باید با کمال تأسف گفت که کتاب وزین «اَخبار‌الزَّمان» از جمله آثار گرانسنگِ شیخ مسعودی که حاوی اطلاعات و دانش‌های مفید و ارزنده و عجیب و غریب بوده، به دست ما نرسیده است. این کتاب، مفصل و 30 جلد بوده که بعد‌ها مسعودی به دنبال آن، کتاب به ظاهر مختصری به نام «کتاب الاوسَط» تحریر می‌نماید که از آن نیز اثری و خبری در میان نیست.
مسعودی بعد از کتاب الاوسط و به دنبال آن کتاب دیگری به اسم «مُروج الذَّهَب» را تألیف می‌کند که ما مطلبِ «آب عقل» (ماء العقل) را در این فرصت از آن نقل و بیان نمودیم.
یکی از ویژگی‌های این دانشمندِ علامه در آثارش این بوده که اگر مطلبی را در یکی از کتاب‌هایش ذکر می‌نموده، دیگر از توضیح و تفصیل بیشتر راجع به آن در کتاب‌های بعدی صرفنظر می‌کرده و خوانندگان و مشتاقان را به کتابی که مطلب در آن کامل‌تر و به عبارتی در سابق نوشته، ارجاع می‌داده است.
افسوس که زمان و اتفاقات متعدد روزگاران، ویرانگر کتاب‌ها و آثار فاخر او در قرون متمادی بوده و بسیاری از اطلاعات، تجربه‌ها، گزارش‌ها و دانش‌های ذی‌قیمت و بی‌مانند او به عصر ما و به دست ما نرسیده است.
از ظاهر گزارش یاد شده می‌توان فهمید که آب عقل در جزیرۀ عقل، مسأله‌ای معروف در دنیای قدیم بوده است و حکما و فیلسوفان به آن آگاهی کامل داشته‌اند و تأثیرات و خاصیت استثنایی آن آب را دریافته بودند.
مطلب «جزیرۀ عقل» و خواص شگفت‌انگیز آب آن موسوم به «آب عقل» توسط دیگر تاریخ و جغرافی نگاران مسلمان به غیر از مسعودی نیز مکتوب و ضبط شده است که از جملۀ آنان می‌توان از گزارش‌های «بَکری» (م. 487ق.) در کتاب «المَسالک و الممالک» [2]«اَنصاری دِمَشقی» (م. 722ق.) صاحب کتاب «نخبه الدهر فی عجائب البر و البحر» [3]«نُوَیری» (م. 733ق.) در کتاب «نهایه الارب فی فنون الادب» [4]و «ابوعبدالله حِمیَری» (احتمالاً متوفای قرن هفتم یا اوایل قرن هشتم هجری) صاحب کتاب «الروض المِعطار فی خبر الأقطار» [5]یاد نمود.
با همۀ این‌ها در خاتمه باید بپرسیم؛ آیا واقعاً «آب عقل» حقیقت دارد یا خرافه‌ای بیش نبوده است و باید چنین در نظر بگیریم که آب، آب است و این جا و آن جا تفاوتی در خاصیت و فوائد ندارد؟ یا به هیچ وجه این گونه نیاندیشیم بلکه برعکس باور داشته باشیم که خواص آب‌ها در جهان متفاوت است با فرض چنین نگرشی، چگونه و چرا آب این جزیره حالت فوق العاده داشته یا دارد و چطور هوش انسان را افزایش می‌دهد؟
دکتر سید مرتضی میرسراجی
(دکترای تخصصی الهیات و معارف اسلامی، علوم قرآن و حدیث و مدرس گروه معارف دانشگاه)
پی‌نوشت
[1]المسعودی، علی (م. 346 ه)، مروج الذهب، تحقیق: اسعد داغر، قم، دارالهجره، الطبعه الثانیه، 1409، ج 1، ص 439.
[2]المسالک و الممالک، ج1، ص 327
[3]نخبه الدهر فی عجائب البر و البحر، ص120
[4]نهایه الارب فی فنون الادب، ص290
[5]الروض المعطار فی خبر الأقطار، ص 167.