چاپ

پیام خراسان - به گزارش یکی از شخصیت‌های برجسته قرن سوم هجری که حضورش در ایران تأثیر بسزایی بر نشر معارف اهل‌بیت(ع) گذاشت، حضرت عبدالعظیم‌حسنی(ع) بود.
بنابر روایت حوزه، حضرت عبدالعظیم(ع) در زمان خود، دارای موقعیت و جایگاه برجسته‌ای بود و به دلیل بهره‌گیری از محضر و وجود امامان جواد(ع) و هادی(ع) از آن‌ها احادیث فراوانی نقل کرده است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
شیخ مفید نیز بر این امر تأکید می‌کند که این بزرگوار به محضر امام رضا(ع) رسیده و احادیثی از ایشان را ثبت کرده است. همچنین ایشان با بزرگان شیعه و راویان درجه اول حدیث، ارتباط کامل داشتند و با شمار زیادی از اصحاب حضرت امام‌صادق(ع)، امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) معاصر و همنشین بودند. شیخ صدوق در کتاب «کمال الدین»، ایمان، مقام علمی و فضایل اخلاقی عبدالعظیم(ع) را از زبان ائمه معصوم(ع) این گونه بیان می‌کند: «وقتی که حضرت عبدالعظیم(ع) خدمت امام هادی(ع) مشرف شد و عقاید خود را اظهار کرد، امام(ع) فرمود: تو از دوستان حقیقی ما هستی.»
برای بررسی سیره شخصی ایشان و به مناسبت رحلت این سلاله عظیم الشأن امام حسن‌مجتبی(ع) با حجت‌الاسلام محمدصالح مشفقی‌پور گفتگو کرده ایم. مشروح این گفتگو را در ادامه بخوانید.

پیام خراسان

منزلت و شخصیت حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) چگونه بود؟
در مورد شخصیت برجسته و بزرگ حضرت عبدالعظیم(ع) معروف به شاه عبدالعظیم و سیدالکریم نکات مختلفی را می توان مطرح کرد که بنده به چند مورد اشاره می‌کنم:
نکته اول، این که ایشان از فرزندان ائمه‌طاهرین(ع) هستند و نسبشان با چهار واسطه به امام حسن مجتبی(ع) می‌رسد: عبدالعظیم فرزند عبدالله؛ فرزند علی؛ فرزند حسن؛ فرزند زید؛ فرزند امام حسن مجتبی(ع).
در یک بیت شعر، نسب ایشان این گونه گفته شده است: لیس بینه و بین المجتبی غیر عینین و حاء ثم زای. (الذریعه، جلد5، صفحه152 به نقل از جنات النعیم فی أحوال سیدنا الشریف عبدالعظیم نوشته ملا محمد اسماعیل فدائی). معنای شعر این است که بین حضرت عبدالعظیم و امام حسن(ع)، فقط فاصله دو «ع» و یک «ح» و یک «ز» وجود دارد. منظور از دو «ع» عبدالله و علی؛ منظور از «ح» حسن و منظور از «ز» زید هست. به هر حال این ریشه خانوادگی، این اصالت و سیادت و این انتساب به خاندان عصمت و طهارت(ع)، دارای ارزش است.
نکته دوم، در مورد شخصیت حضرت عبدالعظیم(ع) این است که این توفیق را داشته و با چهار امام معصوم(ع) از امام کاظم(ع) تا امام هادی(ع) هم عصر بوده است. البته ظاهرا با توجه به سن ایشان در زمان امام کاظم(ع) که به نظر می رسد نهایتا ده ساله بوده‌اند، اینگونه نبوده است به عنوان شاگرد یا از اصحاب خاص ایشان محسوب بشوند.
نکته سوم، در مورد منزلت و شخصیت حضرت عبدالعظیم این است که ایشان از راویان احادیث اهل‌بیت(ع) بودند. بیان روایات و احادیث، و روشنگری و هدایت جامعه از این طریق، یک معیار اساسی برای فهمیدن منزلت و عظمت یک شخصیت است.
امام صادق(ع) فرمودند: «إعرفوا منازل شیعتنا عندنا علی قدر روایتهم عنا و فهمهم منا» (الغیبه ابن أبی زینب نعمانی، صفحه29) یعنی موقعیت و مقام شیعیان ما را از نظر ما، به اندازه روایاتی که از ما نقل می کنند و به اندازه‌ای که معارف ما را درک می کنند بشناسید.
نکته چهارم، این است که ظاهرا حضرت عبدالعظیم(ع)، وکیل و نماینده امام‌هادی(ع) در منطقه «ری» بودند که این خود، بیانگر عظمت ایشان است. (مستدرک الوسائل، جلد17، صفحه321)
نکته پنجم، و آخرین نکته‌ای که می‌خواهم در مورد شخصیت ایشان عرض بکنم این است که ایشان یک شخصیت گوشه گیر و بی اعتنا به مسائل جامعه نبودند. ایشان شخصیتی ظلم ستیز و مبارز بودند، البته طبیعتا با سلاح علم و دانش و روشنگری و تبیین و به دلیل همین روشنگری‌ها و افشاگری‌ها و تبیین حقائق بود که حکام جور می‌خواستند ایشان را مثل پدرانشان زندانی کنند و در نتیجه ایشان مجبور به ترک مدینه شدند و از این شهر به آن شهر می رفتند تا نهایتا به شهر ری آمدند.
و جالب این است که بعد از استقرار ایشان در شهر ری، با این که از حکام جور متواری بودند و مخفیانه زندگی می کردند ولی وقتی شیعیان از وضعیت ایشان با خبر شدند، ایشان توانست پناهگاه و مرجع هدایت و حتی احیانا کمک‌های مادی برای شیعیان باشد. و ناگفته نماند که بعضی محققین با توجه به این که ایشان تحت تعقیب حکومت جائر بوده است، احتمال شهادت ایشان را توسط عوامل دشمن داده‌اند. (الجنه النعیم و العیش السلیم فی أحوال السید الکریم، معروف به روح و ریحان نوشته محمد باقر واعظ کجوری)

پیام خراسان

حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) از دیدگاه ائمه معصومین(ع) چه جایگاهی داشت؟
برای فهمیدن جایگاه حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) از منظر ائمه(ع) کافی است به حدیث معروف عرض دینِ ایشان مراجعه بکنیم. شما می‌دانید که تا پیش از عصر غیبت، برخی افراد، عقاید خود را خدمت امام زمانِ خود ارائه می‌کردند و این کار در آن زمان نسبتا معمول بود. به احادیث این کار خوب و شایسته، احادیث «عَرض دین» گفته می‌شود.
حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) از محدثان بزرگ شیعه هست و روایات متعددی هم از ایشان نقل شده است و بیشتر آن روایات هم جنبه اعتقادی دارد ولی آنچه بیشتر معروف شده است، روایت عرض دین ایشان خدمت امام هادی(ع) است. روایت عرض دین ایشان، چکیده ای از مهمترین عقاید ضروری شیعه هست که شاید بتوان آن‌ها را در چهار اصل، جمع کرد: توحید؛ نبوت؛ امامت؛ و معاد. با توجه به این روایت می توانیم به جایگاه حضرت سیدالکریم نزد اهل‌بیت(ع) پی ببریم.
اولاً در ابتدای روایت هست که وقتی امام‌هادی(ع) ایشان را دیدند، به ایشان گفتند: «مرحبا بک یا أبا القاسم، أنت ولینا حقا.» ای ابوالقاسم خوش آمدی، واقعا تو از دوستان ما هستی. همین عبارت بیانگر جایگاه ایشان هست.
نکته بعدی این است که وقتی حضرت عبدالعظیم(ع)، عقاید و دین خود را عرضه می کند، امام‌هادی(ع) ایشان را تأیید می کند که بسیار ارزشمند است. امام(ع) به ایشان می فرماید: «یا أبا القاسم، هذا والله دین الله الذی ارتضاه لعباده، فأثبت علیه، ثبّتک الله بالقول الثابت فی الحیاه الدنیا وفی الآخره» یعنی این ابوالقاسم، این‌ها دین خداست که برای بندگانش برگزیده و از آن خشنود می‌شود. بر این عقیده ثابت و استوار باش. خداوند تو را بر همین طریق در زندگی دنیا و آخرت پایدار و ثابت بدارد. (أمالی شیخ صدوق، صفحه419)
درباره جایگاه علمی حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) توضیح دهید
با توجه به مطالبی که گفته شد، جایگاه علمی حضرت عبدالعظیم(ع) که یکی از محدثان بزرگ شیعه بودند هم معلوم می شود. مراجعه به روایاتی که ایشان نقل فرموده‌اند، بیانگر عظمت علمی ایشان هست.
ولی الآن به عنوان نمونه، فقط به یک نقلی از امام هادی(ع) توسط ابو حمّاد رازی اشاره می‌کنم که بیانگر جایگاه علمی ایشان است: ابوحمّاد رازی که خود اهل ری بوده است، می‌گوید که در سامرا به محضر امام هادی(ع) رسیدم و مسائل مختلفی از حرام و حلال را از ایشان سؤال کردم و پاسخ گرفتم. هنگام خداحافظی و وداع، ایشان به من فرمودند: «یا أبا حمّاد، إذا أشکل علیک شئ من امر دینک بناحیتک، فسل عنه عبد العظیم بن عبدالله الحسنی، و اقرأه منی السلام» یعنی ای حماد، هر زمان در منطقه خود (یعنی شهر ری) نسبت به مسائل دینی با مشکلی مواجه شدی، درباره آن از عبدالعظیم حسنی سؤال کن و سلام مرا به او برسان. (مستدرک الوسائل، جلد17، صفحه321)

پیام خراسان

نظر دانشمندان شیعی درباره حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) چیست؟
با توجه به مطالبی که عرض شد، واضح است که نظر علما و دانشمندان شیعی، نسبت به چنین محدّث بزرگ و امام زاده عظیم الشأنی چگونه است. عظمت شخصیت ایشان بر کسی پوشیده نیست. شاید خلاصه‌ترین و گویاترین عبارتی که بشود بیان کرد، عبارت جناب محدث نوری(ره) صاحب کتاب مستدرک الوسائل هست که در مورد حضرت عبدالعظیم(ع) می‌گوید: «فهو من أجلّاء السادات، وساده الأجلّاء» یعنی حضرت عبدالعظیم(ع) از بزرگواران سادات و در میان آن ها نیز جزء سرآمدان و بزرگان است. (خاتمه المستدرک، جلد4، صفحه404)
همچنین صاحب بن عبّاد یکی از دانشمندان شیعی قرن چهارم در مورد او می گوید: «ذو ورع ودین، عابد معروف بالأمانه، وصدق اللهجه، عالم بأمور الدین، قائل بالتوحید والعدل، کثیر الحدیث والروایه.» یعنی حضرت عبدالعظیم مردی متدین و پرهیزکار، اهل عبادت، مشهور به امانت و صداقت، عالم دین، دارای اعتقاد محکم به توحید و عدل بود و روایات زیادی از او نقل شده است. (همان)
درباره فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) توضیح دهید
در مورد فضیلت زیارت ایشان دو روایت وجود دارد:
روایت اول: یک نقلی وجود دارد که ظاهرا امام هادی(ع) فرموده باشند که هر کس ایشان را زیارت کند، بهشت بر او واجب می شود. (مستدرک الوسائل، جلد10، صفحه367) البته این روایت را در منابع معتبر پیدا نکردم.
روایت دوم: اما روایت دوم که معتبر است و مشهور هم هست این است که ابن قولویه در کتاب کامل الزیارات، باب107، صفحه537 از اهالی شهر ری نقل می‌کند که می‌گوید: در سامرا خدمت امام هادی(ع) رسیدم. از من پرسیدند: «کجا بودی؟» عرض کردم به زیارت امام حسین(ع) در کربلا رفته بودم. حضرت(ع) فرمودند: «أما إنّک لو زرت قبر عبد العظیم عندکم لکنت کمن زار الحسین(ع)» یعنی اگر قبر عبدالعظیم که در شهر شماست را زیارت می کردی، مثل کسی بودی که امام حسین(ع) را زیارت کرده باشد.
بنابراین پاداش زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) با فضیلت زیارت سیدالشهداء(ع) مساوی است. این روایت، معتبر است گرچه به لحاظ دلالت روایت ملاحظاتی وجود دارد که آیا این تساوی در فضیلت، دائمی است یا مربوط به زمان یا فرد خاصی؛ و این که حکمت چنین بیانی از جانب امام هادی(ع) چیست که بعضی علمای بزرگوار در مورد آن بحث کرده‌اند.
کد خبر 2049858