چاپ

پیام خراسان - پژوهشگران می‌گویند کوسه‌ها هم مانند برخی دیگر از جانوران، گاهی در واکنش به رفتار تهاجمی انسان برای دفاع از خود گاز می‌گیرند. این نخستین‌ بار است که رفتار دفاعی کوسه‌ها در برابر انسان‌ به‌طور دقیق و علمی تحلیل شده است.

دکتر اریک کلوآ، پژوهشگر دانشگاه پی‌اس‌ال پاریس و نویسنده‌ی اصلی این مطالعه، می‌گوید: «گاز گرفتن کوسه‌ها از انسان، در بسیاری از موارد واکنشی به رفتارهای تهاجمی خود ماست. در چنین شرایطی نباید کوسه را مقصر یا مهاجم دانست.»
او می‌افزاید: «این واکنش، صرفا نشانه‌ای از غریزه‌ بقاست؛ بنابراین لازم است نگاه خود را به این‌گونه حوادث تغییر دهیم و مسئولیت آن را به‌درستی بازتعریف کنیم.»
کوسه‌ها در چه شرایطی برای دفاع از خود گاز می‌گیرند؟
آمارها نشان می‌دهد گاز گرفتن کوسه‌ها بسیار نادر است و سالانه حدود صد مورد در سراسر جهان ثبت می‌شود. از این تعداد، تنها نزدیک به ده درصد به مرگ انسان منجر می‌شود. به گفته‌ پژوهشگران، احتمال مرگ در حادثه‌ای مانند کار با ماشین چمن‌زنی از حمله‌ کوسه‌ بیشتر است.
برای بررسی دلایل گاز گرفتن کوسه‌ها که می‌تواند از رقابت بر سر قلمرو تا شکار طعمه متغیر باشد، پژوهشگران به آب‌های پلی‌نزی فرانسه رفتند؛ منطقه‌ای به وسعت 5/5 میلیون کیلومتر مربع که زیستگاه بیش از 30 گونه‌ مختلف کوسه است. این منطقه از سال 2006 به‌عنوان پناهگاه رسمی کوسه‌ها معرفی شده و مکانی ایده‌آل برای مطالعه‌ رفتار آن‌ها به‌شمار می‌رود.
پژوهشگران با بررسی داده‌های مربوط به حمله کوسه‌ها در طول 60 سال گذشته، مواردی را شناسایی کردند که در آن کوسه در واکنش به اقدامات تهاجمی انسان مانند ماهیگیری با نیزه یا تلاش برای گرفتن این حیوان، انسان‌ها را گاز گرفته‌اند.
برخلاف حمله و گاز گرفتن‌هایی که با هدف شکار و تغذیه انجام می‌شود، گاز گرفتن‌های دفاعی معمولا سطحی، غیرکشنده و تکرارشونده است.
به گفته‌ی پژوهشگران این نوع واکنش دفاعی شبیه رفتار گونه‌های روی خشکی مانند خرس‌ها یا پرندگان بزرگی چون شترمرغ شاخدار است که در مواجهه با تهدید، حملات سطحی انجام می‌دهند.
گاز گرفتن دفاعی چقدر شایع است؟
بین سال‌های 2009 تا 2023 در آب‌های پلی‌نزی فرانسه 74 مورد حمله کوسه ثبت شده که در چهار مورد از آن‌ها به احتمال زیاد برای دفاع از خود بوده است. این رقم حدود 3 تا 5 درصد از کل موارد را تشکیل می‌دهد.
جمع‌آوری چنین داده‌هایی در سطح جهانی کار آسانی نیست اما پژوهشگران روش خود را روی بانک جهانی حملات کوسه‌ها نیز آزمودند؛ پایگاهی که از سال 1863 تاکنون نزدیک به 7 هزار مورد گاز گرفتن کوسه را ثبت کرده است.
این بانک اطلاعاتی حمله کوشه‌ها را به دو دسته‌ «تحریک‌شده» و «تحریک‌نشده» تقسیم می‌کند. پژوهشگران بر موارد تحریک‌شده تمرکز کردند؛ یعنی گاز گرفتن‌هایی که پس از نوعی تماس یا رفتار تهدیدآمیز انسان با کوسه رخ داده است.
بررسی‌ها نشان داد که 322 مورد از این گاز گرفتن‌ها می‌تواند ناشی از دفاع کوسه از خود باشد؛ عددی که با یافته‌های پلی‌نزی فرانسه هم‌خوانی دارد.
دکتر اریک کلوآ می‌گوید: «باید این واقعیت نه‌چندان بدیهی را بپذیریم که کوسه‌ها در برابر انسان بسیار محتاط‌اند و در بیشتر موارد از ما می‌ترسند.»
او می‌افزاید: «وقتی کوسه‌ها برای دفاع از خود واکنش نشان می‌دهند، ممکن است نیرویی بیش از حد لازم به کار ببرند؛ همان‌طور که انسان‌ها نیز گاهی در دفاع از خود واکنش‌های شدیدی نشان می‌دهند.»
کلوآ تاکید می‌کند: «به احتمال زیاد، این واکنش شدید ناشی از فعال شدن آنی غریزه‌ بقاست. بسیار بعید است که کوسه‌ها احساساتی مانند انتقام داشته باشند؛ رفتار آن‌ها کاملا معطوف به زنده ماندن است.»
چطور از گاز گرفتن کوسه در امان بمانیم؟
پژوهشگران می‌گویند برای پیشگیری از گاز گرفتن کوسه‌هایی که برای دفاع از خود حمله می‌کنند، باید از هرگونه رفتار تهاجمی پرهیز کرد؛ از جمله تلاش برای کمک به کوسه‌های به گل نشسته، چون ممکن است این رفتار از نظر حیوان تهدید تلقی شود.
کلوآ هشدار می‌دهد: «حتی اگر کوسه‌ای بی‌خطر به نظر برسد یا در وضعیت وخیمی باشد، نباید با آن تماس فیزیکی برقرار کرد. ممکن است هر لحظه این تماس را به چشم تهدید ببیند و واکنش نشان دهد.»
شناخت ویژگی‌ها و رفتار گونه‌های مختلف کوسه‌ها نیز می‌تواند به پیشگیری از موقعیت‌های خطرناک و کاهش احتمال حمله این جانور، کمک کند. برای نمونه، کوسه‌ خاکستری صخره‌ای که به‌شدت از قلمرو خود دفاع می‌کند، ممکن است صرفا با ورود انسان به محدوده‌ خود احساس خطر کرده و غریزه‌ دفاعی‌‌اش فعال شود.
بازنگری در نگاه‌‌مان به گاز گرفتن کوسه‌ها
پژوهشگران می‌گویند نباید تمام حملات کوسه‌ها را همیشه «حمله» نامید، به‌ویژه زمانی که این جانور در حال دفاع از خود است. به باور آن‌ها برچسب «حمله» در چنین مواردی نادرست است و نگاه ما را به رفتار این جانور مخدوش می‌کند.
نقش رسانه‌ها در شکل دادن به این تصویر بسیار مهم است. در بیشتر گزارش‌ها کوسه به‌عنوان مهاجم معرفی می‌شود، حتی اگر نخستین رفتار تهاجمی از سوی انسان بوده باشد. به‌عنوان نمونه، در آوریل 2016 وقتی دو ماهیگیر به یک کوسه‌ خاکستری نزدیک شدند و رفتاری تهاجمی داشتند و این جانور برای دفاع از خود آنها را گاز گرفت، تقریبا همه‌ رسانه‌ها از واژه‌ی «حمله» در تیترهای خود استفاده کردند.
پژوهشگران هشدار می‌دهند که این نوع روایت‌های ساده‌انگارانه نه‌تنها به وجهه‌ کوسه‌ها لطمه می‌زند، بلکه روند حفاظت از آن‌ها را نیز دشوارتر می‌کند؛ روندی که برای موفقیت به حمایت عمومی نیاز دارد.
با افزایش حضور انسان در دریا و بالا رفتن احتمال برخورد با کوسه‌ها پژوهشگران امیدوارند این یافته‌ها به درک بهتر رفتار این جانوران منجر شود و راه را برای مدیریت پایدارتر و انسانی‌تر حیات‌وحش باز کند.
شناخت دقیق‌تر انگیزه‌های رفتاری حیوانات می‌تواند به طراحی راهکارهایی منجر شود که بدون آسیب رساندن، از بروز درگیری جلوگیری کنند.