چاپ

پیام خراسان - به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا از آذربایجان شرقی، نهج‌البلاغه، کتابی که از سخنان حکیمانه و بلاغت بی‌نظیر امام علی (ع) تشکیل شده، پس از قرآن کریم، یکی از جامع‌ترین منابع الهام‌بخش در تبیین آموزه‌های اسلامی است. در این اثر ارزشمند، ابعاد مختلف فکری، اخلاقی و سیاسی از زبان امیرالمؤمنان به تصویر کشیده شده است.
در یادداشت پیش‌رو، به بررسی جایگاه نهج‌البلاغه، گردآورنده آن، و تأثیرات آن در عرصه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی پرداخته‌ایم.
برای مطالعه بیشتر و آشنایی با ابعاد علمی و معنوی این کتاب جاودان، شما را دعوت به مطالعه این مطلب می کنیم؛
نهج‌البلاغه؛ گنجینه‌ای ماندگار از معارف ناب اسلامی
خدای متعال برای هدایت بشر، پیامبران و امامانی را برگزید که وظیفه ابلاغ پیام الهی را در دوره‌های مختلف تاریخ بر عهده داشتند. بر اساس روایات، 124 هزار پیامبر برای هدایت انسان‌ها مبعوث شدند و پس از آن، امامانی معصوم، این مسیر را ادامه دادند. برخی از این فرستادگان الهی صاحب کتاب‌هایی آسمانی‌اند که از جانب خداوند بر آنان نازل شده است، همچون قرآن کریم برای پیامبر اسلام، تورات برای حضرت موسی(ع)، انجیل برای حضرت عیسی(ع) و زبور برای حضرت داوود(ع). در کنار این کتب، آثاری نیز وجود دارد که مجموعه‌ای از سخنان و آموزه‌های پیامبران و ائمه (ع) بوده و توسط شاگردان یا عالمان گردآوری شده‌اند؛ از جمله نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیه و عیون اخبار الرضا.
در این میان، نهج‌البلاغه جایگاهی ویژه دارد؛ اثری که سخنان، نامه‌ها و حکمت‌های امام علی(ع) را در بر گرفته و به‌حق «برادر قرآن» نامیده شده است. این نوشتار به معرفی این کتاب ارزشمند، گردآورنده آن و ابعاد مختلف محتوایی‌اش می‌پردازد.
معنای نهج‌البلاغه و علت نام‌گذاری آن
واژه «نهج» به‌معنای راه و روش، و «بلاغه» به‌معنای شیوایی و فصاحت در سخن است. بنابراین، «نهج‌البلاغه» یعنی راه شیوایی و رسایی در بیان. سید رضی، گردآورنده این کتاب، درباره علت نام‌گذاری آن چنین می‌نویسد:
«این اثر را نهج‌البلاغه نامیدم، زیرا درهای بلاغت را به روی خواننده می‌گشاید و طالبان فصاحت و حکمت را بدان فرا می‌خواند... دربردارنده سخنانی است که تشنه‌کامان را سیراب و بیماران را شفا می‌دهد، و هر شک و شبهه‌ای را از دل می‌زداید.»
گردآورنده نهج‌البلاغه
ابوالحسن محمد بن حسین، معروف به سید رضی (359-406 هجری قمری)، فقیه، ادیب و محدث نام‌آشنای شیعه در قرن چهارم هجری و گردآورنده نهج‌البلاغه است. او این اثر را در سال 400 هجری، یعنی حدود 360 سال پس از شهادت امام علی(ع)، گردآوری کرد.
در مقدمه نهج‌البلاغه می‌نویسد که پس از تألیف کتاب «خصائص الائمه»، دوستانش از او خواستند مجموعه‌ای مستقل از سخنان امام علی(ع) فراهم آورد. وی نیز با پاسخ مثبت به این خواسته، گلچینی از خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌های امیر مؤمنان را جمع‌آوری کرد.
ساختار نهج‌البلاغه
نهج‌البلاغه از سه بخش اصلی تشکیل شده است:
1. خطبه‌ها: شامل موضوعاتی نظیر خداشناسی، آفرینش، توحید، عدل الهی، حکومت صالحان و فساد ظالمان.
2. نامه‌ها: بیشتر خطاب به کارگزاران حکومت و بیانگر اصول اخلاقی و سیاسی در اداره جامعه.
3. کلمات قصار: سخنان حکمت‌آمیز، اخلاقی، تربیتی و آموزه‌هایی برای رشد فرد و جامعه.
جایگاه نهج‌البلاغه در هدایت انسان
نهج‌البلاغه پس از قرآن کریم، جامع‌ترین متن در تبیین آموزه‌های اسلام است؛ از آن جهت که هم بُعد فردی و اخلاقی انسان را مخاطب قرار می‌دهد و هم ساحت‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را هدایت می‌کند. این کتاب بی‌نظیر، با بلاغت منحصر به‌فرد خود، روح انسان را صیقل می‌دهد و او را به قله‌های معرفت می‌رساند.
به گفته مقام معظم رهبری، «نهج‌البلاغه در همه بخش‌هایی که برای یک انسان کامل و برای یک جامعه انقلابی لازم است، بهترین و وافی‌ترین مطالب را ارائه می‌دهد.»
بازتاب جهانی نهج‌البلاغه
جرج جرداق، اندیشمند و نویسنده مسیحی لبنانی، با بیش از دویست بار مطالعه نهج‌البلاغه، در کتاب خود «الإمام علی، صوت العداله الإنسانیه» می‌نویسد:
«ای علی! اگر بگویم تو از مسیح بالاتری، دینم نمی‌پذیرد و اگر بگویم او از تو بالاتر است، وجدانم نمی‌پذیرد. نمی‌گویم خدا هستی، پس خودت بگو: ای علی! تو کیستی؟»
نیاز امروز جامعه به نهج‌البلاغه
در روزگاری که از یک سو با کج‌فهمی و تحریف در معارف اسلامی و از سوی دیگر با هجمه‌های فرهنگی دشمنان مواجهیم، بیش از هر زمان دیگر نیازمند بازگشت به سرچشمه‌های ناب معارف اسلامی هستیم. نهج‌البلاغه یکی از این سرچشمه‌هاست که می‌تواند چراغ راه جامعه اسلامی در مسیر تمدن‌سازی باشد.
شرح‌ها و ترجمه‌های نهج‌البلاغه
نهج‌البلاغه تاکنون بارها به زبان‌های گوناگون ترجمه و شرح شده است. از جمله شروح معروف عربی می‌توان به شرح ابن‌ابی‌الحدید، ابن‌میثم و میرزا حبیب‌الله خویی اشاره کرد. در میان شرح‌های فارسی نیز ترجمه و تفسیر علامه محمدتقی جعفری از برجسته‌ترین آثار به‌شمار می‌رود؛ شرحی گسترده و ژرف در بیش از 27 جلد که ابعاد مختلف فلسفی، کلامی، اجتماعی، سیاسی، اخلاقی و عرفانی کلام مولی علی(ع) را بررسی کرده است.
سخن پایانی:
نهج‌البلاغه کتابی برای تمام زمان‌ها و نسل‌هاست؛ آیینه‌ای تمام‌نما از عقلانیت، عدالت، دیانت، انسانیت و حکومت. بازخوانی و فهم این اثر، ضرورتی است برای هر انسانی که خواهان تعالی و سعادت است؛ به‌ویژه در جامعه‌ای که پرچم‌دار عدالت‌خواهی و معنویت است.
نویسنده: حجت الاسلام مردمی پژوهشگر حوزوی