بزرگنمايي:

پیام خراسان - دکتر حسین بشریه، استاد دانشگاه تهران، که در دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد از دانشگاه تهران اخراج شد، و سپس برای تدریس به دانشگاه سیراکیوز در نیویوریک رفت. پس از روی کار آمدن حسن روحانی، دو کتاب قدیمی از بشیریه توسط انتشارات نگاه معاصر منتشر شد. اما مصاحبه کننده با حسین بشیریه، حامد زارع روزنامه نگار معتقد است بدون تردید مهمترین اتفاق پیرامون بشیریه از زمان هجرت و اقامتش در آمریکا، انتشار ترجمه فارسی رساله بهیموت به قلم او در ایران است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
به همین دلیل او در باره ترجمه دو کتاب توماس هابز، یعنی لویاتان و بهیموت با مترجم یعنی دکتر حسین بشیریه گفت و گویی انجام داده که در شماره 101 نشریه صدا منتشر شده است. اهمیت گفت و گو در این جمله تاریخی بشیریه در باره هابز است که « هیچ متفکری تا این اندازه و بدین معنا مبحث نادر تربیت سیاسی را مطرح نکرده است». از نظر بشیریه، «وی (هابز) از ناسپاسی و نافرمانبرداری مردم از دولت در طی جنگ های داخلی و با الهام از آدم کشی ها و خشونت ها و هرج و مرج و نابسامانی آن دوران، مفاهیم اصلی اندیشه سیاسی خود یعنی وضع طبیعی و جنگ همه با هم و ضرورت تشکیل قدرت عمومی برای پرهیز از آن وضع را تنظیم کرد.» این گفت و گو در زیر از نظرتان می گذرد:
***
بیش از پانزده سال از زمانی که حسین بشیریه، استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شاهکار توماس هابز را به فارسی ترجمه کرد می گذرد. لویاتان در سال 1380 در ایران منتشر شد و پس از آن نیز چند کتاب دیگر بشیریه به زیور طبع آراسته شد. اما از سال 1384 و با پایان یافتن دولت دوم محمد خاتمی اتفاقات عجیبی در حوزه علم سیاست در ایران رخ داد. ممنوعیت غیرقانونی انتشار کتاب های حسین بشیریه، انتصاب معنادار یک روحانی به سمت ریاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و اخراج ناجوانمردانه بشیریه به دلیل غیبت و به بهانه طولانی شدن فرصت مطالعاتی اش در ایالات متحده، تنها بخشی از وقایعی است که بین سال های 84 تا 86 در دانشگاه تهران رخ داد. مجموعه این مسائل دست به دست هم داد تا بشیریه در سال 1387 برای تدریس در دانشگاه سیراکیوز به نیویورک برود و تا به امروز در آمریکا بماند. پس از روی کار آمدن حسن روحانی و تغییر سیاست های فرهنگی دولت، دو کتاب قدیمی از بشیریه توسط انتشارات نگاه معاصر منتشر شد. اما بدون تردید مهمترین اتفاق پیرامون بشیریه از زمان هجرت و اقامتش در آمریکا، انتشار ترجمه فارسی رساله بهیموت به قلم او در ایران است. این رخداد مبارک می تواند حاکی از فعالیت و دلمشغولی مجدد بشیریه در باب مسائل دانش سیاسی در ایران باشد. چه اینکه خود او در گفت وگوی حاضر به ترجمه کتاب دیگری درباره توماس هابز نیز اشاره می کند که برای چاپ در اختیار نشر نی قرار داده است. گفت وگو با حسین بشیریه که به ندرت حاضر به انجام گفت وگوی مطبوعاتی می شود، یک غنیمت است. غنیمتی که هم هنگام با فرصت تازه ای همچون نشر اثر مهم هابز به زبان فارسی شده است. این غنیمت و فرصت را نباید به سادگی از دست داد.
***
به عنوان نخستین سوال بفرمایید چه نسبتی میان لویاتان و بهیموت برقرار است و تمایزات و تشابهات میان این دو رساله چیست؟
شرح مبسوط پاسخ به این سوال در کتاب دیگری تحت عنوان بهیموت لویاتان را آموزش می دهد، که اخیرا ترجمه کرده ام و به زودی توسط نشر نی منتشر می شود، خواهد آمد، اما مختصرا باید بگویم که هابز آنچه را که در لویاتان به زبان فلسفی و مفهومی در باره رذالت نفس آدمی و خطرات وضع طبیعی و ضرورت تشکیل دولت به هر شکلی ،خواه سلطنتی و یا اشرافی و یا مردمسالاری گفته بود، در بهیموت به زبان تاریخی می گوید و نشان می دهد که چگونه ممکن است مردم به دلیل فقدان تربیت سیاسی خطرات وضع طبیعی را فراموش کنند و با قیام بر ضد نظم خود را دوباره به ورطه وضع جنگی و توحش در افکنند.
علت انتخاب این اثر برای ترجمه از میان انبوه رسالات سیاسی اندیشه مدرن غربی چیست؟
علت انتخاب بهیموت اهمیت آن در طرح مبحث کاملا نادری در دانش سیاسی است که به زبانی مبهم در لویاتان مطرح شده بود و به ندرت و به طور ناقص می توان رد کمرنگی از آن را در روسو و منتسکیو دید ، و آن مبحث جدید در باره تربیت سیاسی مردم است. بهیموت کتابی است ظاهرا در باره تاریخ اما در حقیقت در باره ضرورت تربیت سیاسی مردم و تقویت ترس عمومی از بازگشت به وضع طبیعی است.
هابز هم در لویاتان و هم در بهیموت منویات اصلاح طلبانه و سیاسی داشت و در پی عرضه چارچوبی برای تربیت سیاسی همگان به ویژه توده مردم بود. مبنای اصلی تربیت سیاسی مورد نظر هابز تقلیل توقعات مردم در همه عرصه هاست: تقلیل توقعات فرد از خودش، از دیگران، از حکومت، و از خداوند.
آیا آثار دیگری از هابز و یا درباره هابز را در در دست ترجمه دارید؟
همانطور که گفتم کتاب «بهیموت لویاتان را آموزش می دهد» با عنوان فرعی «تربیت سیاسی در اندیشه هابز» نوشته «جفری وگان» را نیز ترجمه کرده ام. این اثر در سال 2002 به همت انتشارات لکزینگتون منتشر شده است و ترجمه فارسی آن توسط نشر نی در ایران منتشر خواهد شد. (تاکنون ترجمه شده است) مبحث اصلی کتاب استدلال در این خصوص است که هابز هم در لویاتان و هم در بهیموت منویات اصلاح طلبانه و سیاسی داشت و در پی عرضه چارچوبی برای تربیت سیاسی همگان به ویژه توده مردم بود. مبنای اصلی تربیت سیاسی مورد نظر هابز تقلیل توقعات مردم در همه عرصه هاست: تقلیل توقعات فرد از خودش، از دیگران، از حکومت، و از خداوند.
بهیموت ذیل چه بصیرت و دانشی در علوم سیاسی جای می گیرد؟ آیا این اثر در دسته آثار فلسفه سیاسی طبقه بندی می شود یا در دسته آثار تاریخ سیاسی؟
چنانکه اشاره شد بهیموت حاوی مبحث نادری در باب زیان های بی تربیتی مردم و ضرورت تربیت سیاسی آنهاست. در حقیقت خود لویاتان نیز کلا علایق عملی دارد و هابز در آن به عنوان روشنفکری متعهد و اصلاح طلب در پی تفسیر جهان نیست بلکه ( به تعبیر مارکس) در صدد تغییر جهان و تربیت سیاسی مردم است
توماس هابز در همه سال های جنگ روی نگارش لویاتان متمرکز می شود و پس از پایان جنگ نیز، بر طبق تامل درباره آن جنگ، بهیموت را می نویسد. سوال این است که نسبت اندیشه سیاسی هابز با بحران ناشی از جنگ داخلی انگلستان چگونه قابل تبیین است؟
به نظر می رسد که ریشه واقعی کل اندیشه سیاسی هابز در هر سه اثر سیاسی اش خشم و غضبی است که وی از ناسپاسی و نافرمانبرداری مردم از دولت در طی جنگ های داخلی داشت و با الهام از آدم کشی ها و خشونت ها و هرج و مرج و نابسامانی آن دوران، مفاهیم اصلی اندیشه سیاسی خود یعنی وضع طبیعی و جنگ همه با هم و ضرورت تشکیل قدرت عمومی برای پرهیز از آن وضع را تنظیم کرد. جنگ داخلی نوعی بازگشت به وضع طبیعی است. مردم باید در وضع مدنی و در هنگام صلح و آرامش خاطره وضع طبیعی را به یاد داشته باشند.
آیا می توان گفت هابز در لویاتان وظیفه تصویرگری را بر عهده دارد و رساله اش متکفل توضیح چه هست و چه نیست است اما همو در بهیموت وظیفه تعلیم گری را بر عهده دارد و رساله اش متکفل توضیح چه باید باشد و چه نباید باشد است؟
این تعبیر به یک معنا درست است اما به نظر من موضوع هر دو کتاب یکی است. آنها دو روی یک سکه اند. فهم منویات اصلی هابز در لویاتان با خواندن بهیموت روشن می شود. حرف اصلی، تربیت سیاسی مردم است. اغلب در باره تربیت اخلاقی و دینی و تربیت مدنی و بدنی مردم بحث شده است اما هیچ متفکری تا این اندازه و بدین معنا مبحث نادر تربیت سیاسی را مطرح نکرده است . شاید بتوان گفت اخیرا آنهم از چشم اندازی بسیار متفاوت میشل فوکو به این موضوع تحت عنوان تربیت حکومتی توجه کرد.
شما برآن هستید که بهیموت، تنها کاربست نظریه هابز در لویاتان نیست بلکه رویکردی ایجابی در تولید محتوای دانش سیاسی دارد که از آن به عنوان تربیت سیاسی یاد می کنید.لطفا توضیح دهید که هابز دقیقا چه چیزی را می خواهد تعلیم دهد؟
در بالا به هدف اصلی بهیموت اشاره کردم. باید اضافه کنم که هابز در بهیموت تنها فایده تاریخ و تاریخ نویسی را درس گرفتن از آن برای تربیت سیاسی مردم می داند . پس بهیموت اصلا در باره تاریخ نیست بلکه از تاریخ و حتی از افسانه برای تربیت سیاسی مردم استفاده می کند. مردم همواره نیازمند تربیت سیاسی اند . همچنانکه در دموکراسی های امروز هم مردم مرتب به اشکال گوناگون تربیت سیاسی و حکومتی می شوند.
شاید برای مخاطب ایرانی که ترجمه شما را از لویاتان خوانده باشد، توماس هابز اندیشمندی محافظه کار و مطلق گرا باشد. اولا نظر شما درباره این داوری چیست؟ ثانیا با خواندن ترجمه شما از بهیموت چه تغییری در تصور مخاطب ایرانی به وجود خواهد آمد؟
تصور درباره هابز به عنوان متفکری محافظه کار و مطلق گرا تصور بی پایه و نادرستی است. هابز مهمترین نظریه پرداز دولت در همه قرون و اعصار است . بنیاد اندیشه های دموکراتیک چون قرارداد اجتماعی و فردگرایی را باید در اندیشه او یافت. به جای محافظه کار باید گفت که هابز اندیشمندی ضد جنگ ، و صلح طلب بود . او به شکل حکومتها علاقه ای نداشت بلکه به وجود آنها میاندیشید. مثل شکسپیر برای هابز هم مسیله این بود: بودن یا نبودن (دولت). همه دولتها باید لزوما مطلقه باشند و هستند. در دموکراسیها پارلمان قدرت مطلقه دارد. هابز اندیشمند کوته بین و خرداندیشی نبود که به شکل حکومتها علاقه مند باشد. در حقیقت به گمان من باید گفت که هابز فیلسوفی وجود گرا یا اگزیستانسیالیست است که به وضع بشر در جهان میاندیشد همچنانکه هایدگر میاندیشد واز این حیث، به غیر از همه فلاسفه سیاسی عصر مدرن، بسیاری فلاسفه وجود گرا هم مدیون اندیشه هابز هستند.
216216
کد خبر 2000148