بزرگنمايي:

پیام خراسان - - سیزده‌ بدر ، روزی است که ایرانیان در آخرین روز تعطیلات نوروزی، با شادی و سرور به دل طبیعت می‌زنند اما این جشن شادمانی، گاهی در سایه بی‌توجهی به محیط‌ زیست و تخریب منابع طبیعی برگزار می‌شود. در روزی که مردم به احترام طبیعت از خانه‌ها خارج می‌شوند، طبیعت مازندران با تهدیداتی، چون زباله‌ها، آتش‌سوزی‌ها و آسیب به جنگل‌ها روبه‌رو است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
از این رو، نیاز است که آگاهی عمومی افزایش یابد و همه ما مسئولانه‌تر با طبیعت رفتار کنیم تا این روز زیبا به یادگار بماند.
نوروز که از راه می‌رسد، همه‌چیز رنگ و بویی دیگر به خود می‌گیرد؛ خانه‌ها با گل‌های بهاری آذین می‌شوند، سفره‌های هفت‌سین برپا می‌شوند و خیابان‌ها سرشار از جنب‌وجوش مردمانی می‌شود که به امید سالی نیکو، دید و بازدید‌های نوروزی را آغاز کرده‌اند. اما این جشن کهن هنوز به ایستگاه پایانی خود نرسیده است؛ روز سیزدهم فروردین، جایی که سنت‌ها، باور‌ها و سبک زندگی ایرانیان در پیوندی دیرینه با طبیعت، شکل تازه‌ای به خود می‌گیرد.
سیزده‌ بدر که در گاهشماری ایرانیان یکی از مهم‌ترین آیین‌های نوروزی محسوب می‌شود، ریشه‌ای عمیق در تاریخ و فرهنگ این سرزمین دارد. برخی آن را روز «دفع نحسی» می‌دانند و برخی دیگر آن را بهانه‌ای برای سپردن تن خسته شهرنشینان به آغوش زمین و آسمان. اما در هر حال، این روز فرصتی است برای گریز از دیوار‌های سنگی شهرها، هم‌نشینی با طبیعت و تجدید عهد با زمین و سبزه.
از دیرباز، ایرانیان بر این باور بوده‌اند که سیزدهمین روز بهار، بهترین زمان برای رهایی از انرژی‌های منفی و آغاز فصلی نو در زندگی است. نیاکان ما بر این اعتقاد بودند که این روز را باید در دل طبیعت گذراند، از زیبایی‌های آن بهره برد و سبزه‌ای که در ایام نوروز بر سر سفره‌ها سبز شده را به آب روان سپرد تا نشانی باشد از برکت و رویش دوباره. اما این رسم کهن، امروز با چالش‌هایی نیز همراه شده است.
اگرچه سیزده‌بدر همچنان یکی از دوست‌داشتنی‌ترین روز‌های سال برای خانواده‌های ایرانی است اما در سال‌های اخیر، نگرانی‌هایی درباره تأثیر این جشن بر محیط‌ زیست مطرح شده است. حجم انبوه زباله‌ها در طبیعت، آلودگی رودخانه‌ها از سبزه‌های رهاشده و تخریب پوشش گیاهی مناطقی که پذیرای هزاران گردشگر می‌شوند، همگی نشان از ضرورت تغییر نگرش نسبت به این آیین دارند. آیا ما در کنار پاسداشت این سنت دیرینه، به طبیعتی که میزبان جشن‌های ماست نیز احترام می‌گذاریم؟ آیا رفتار‌های ما در این روز نشان‌دهنده مسئولیت‌پذیری در برابر زمین و محیط زیست است؟
سیزده‌ بدر در مازندران؛ طبیعتی که زیر زباله‌ها پنهان می‌شود
سیزده‌بدر در مازندران، همچون دیگر نقاط ایران، یکی از مهم‌ترین روز‌های بهاری است؛ روزی که مردم با شوقی وصف‌ناپذیر راهی جنگل‌ها، مراتع، سواحل و کنار رودخانه‌ها می‌شوند تا آخرین روز تعطیلات نوروزی را در دل طبیعت بگذرانند. اما این آیین دیرینه، که روزگاری نمادی از پیوند انسان و طبیعت بود، در سال‌های اخیر به یکی از روز‌های نگران‌کننده برای محیط‌ زیست تبدیل شده است. گزارش‌های میدانی و مشاهدات سال‌های گذشته نشان می‌دهد که پس از پایان این روز، بسیاری از مناطق گردشگری مازندران با حجم عظیمی از زباله، آسیب‌های زیست‌ محیطی و حتی رفتار‌های نامتعارفی مواجه می‌شوند که با فرهنگ اصیل مردم این خطه سازگاری ندارد.
بررسی‌های میدانی خبرنگار ما در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که در بسیاری از نقاط جنگلی، ساحلی و حاشیه رودخانه‌های مازندران، سیزده‌ بدر بیش از آنکه جشن طبیعت باشد، به یک چالش زیست‌ محیطی بدل شده است. از ابتدای صبح، خانواده‌ها با سبد‌های غذا، چادر‌های مسافرتی و تجهیزات پیک‌نیک راهی طبیعت می‌شوند و تا غروب آفتاب، طبیعت با آنان همراه است. اما آنچه که پس از رفتن آنها باقی می‌ماند، تصویری تلخ از بی‌توجهی به محیط‌ زیست است؛ بطری‌های پلاستیکی، ظروف یک‌بار مصرف، باقی‌مانده غذاها، کیسه‌های نایلونی و زغال‌های نیم‌سوخته، تنها بخشی از زباله‌هایی هستند که به‌جا می‌مانند.
یکی از صحنه‌هایی که هرساله تکرار می‌شود، تجمع زباله‌ها در کنار درختان و بوته‌ها است. بسیاری از گردشگران زباله‌هایشان را در کیسه‌هایی جمع می‌کنند اما آنها را در طبیعت جا می‌گذارند، غافل از اینکه وزش باد، حیوانات و حتی بارش باران، این پسماند‌ها را در محیط پخش کرده و آسیب‌های جبران‌ناپذیری به اکوسیستم وارد می‌کند.
در برخی مناطق جنگلی که دارای چشمه‌ها و جویبار‌های زلال هستند، حجم بالای بطری‌های پلاستیکی و ظروف یک‌بار مصرف در آب، منظره‌ای غم‌انگیز ایجاد می‌کند. بسیاری از این بطری‌ها و زباله‌ها وارد جریان رودخانه شده و در نهایت به تالاب‌ها و دریا راه پیدا می‌کنند. در یکی از سیزده‌ بدر‌های گذشته، در حوالی جنگل‌های نور، زمانی که به حاشیه یکی از رودخانه‌ها رفتم، تعداد بی‌شماری سبزه را دیدم که به همراه زباله‌های مختلف در آب رها شده بودند. سبزه‌هایی که روزی نمادی از سرسبزی و امید بودند، حالا با انبوهی از پلاستیک‌ها، بطری‌های شکسته و ظروف آلومینیومی همراه شده بودند و در مسیر رودخانه پیش می‌رفتند.
محمد رضایی، یکی از فعالان محیط‌زیست مازندران، در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما می‌گوید: «هرسال بعد از سیزده‌بدر، گروه‌های داوطلبانه برای پاک‌سازی طبیعت اقدام می‌کنند اما این کافی نیست. حجم زباله‌هایی که در جنگل‌ها و سواحل رها می‌شوند، نشان‌دهنده این است که هنوز بسیاری از مردم نسبت به اهمیت حفظ محیط‌ زیست بی‌توجه‌اند. اگر آموزش‌های عمومی و نظارت‌های دقیق‌تری وجود داشته باشد، شاید بتوان این روند را اصلاح کرد.»
فرهنگ‌های ناهنجار در برخی مناطق؛ وقتی هویت بومی نادیده گرفته می‌شود
مازندران همواره به عنوان یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری ایران شناخته می‌شود و مردم این خطه، مهمان‌نوازی را بخشی از هویت خود می‌دانند. اما در سال‌های اخیر، در روز سیزده‌بدر، برخی رفتار‌های ناهنجار از سوی گروه‌هایی از گردشگران مشاهده شده که با فرهنگ بومی این استان در تضاد است.
یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که بسیاری از خانواده‌های مازندرانی از آن گلایه دارند، پخش موسیقی‌های بلند و نامتعارف در اماکن عمومی است. در بسیاری از پارک‌های جنگلی و مناطق ساحلی، گروه‌هایی از افراد بدون در نظر گرفتن حضور دیگران، با بلندگو‌های پرقدرت، موسیقی‌هایی با صدای بسیار بالا پخش می‌کنند. این مسئله نه تنها آرامش دیگر خانواده‌ها را سلب می‌کند، بلکه چهره‌ای نامناسب از یک سنت کهن به جا می‌گذارد.
سیدعلی حسینی، یکی از اهالی بومی آمل، درباره این موضوع می‌گوید: «ما همیشه میزبان گردشگران بوده‌ایم، اما بعضی رفتار‌ها اصلاً قابل قبول نیست. مازندران جایی برای استراحت و لذت بردن از طبیعت است اما بعضی‌ها با رفتار‌های نادرست خودشان باعث آزار دیگران می‌شوند. چرا باید یک روز که به احترام طبیعت برگزار می‌شود، تبدیل به روزی شود که در آن آسایش دیگران نادیده گرفته شود؟»
یکی دیگر از رفتار‌های ناهنجاری که در برخی مناطق مشاهده می‌شود، روشن کردن آتش در مکان‌های خطرناک است. با وجود هشدار‌های مکرر مسئولان محیط‌زیست، برخی افراد همچنان در کنار درختان خشک یا داخل جنگل، آتش روشن می‌کنند و در برخی موارد، بدون خاموش کردن صحیح آن محل را ترک می‌کنند. این مسئله، به‌ویژه در سال‌هایی که با خشکسالی همراه بوده‌ایم، می‌تواند زمینه‌ساز آتش‌سوزی‌های گسترده در جنگل‌های هیرکانی مازندران شود.
آمادگی کامل برای حفاظت از جنگل‌ها و مراتع مازندران در روز طبیعت
با نزدیک شدن به روز طبیعت، دستگاه‌های مسئول در مازندران اقدامات گسترده‌ای را برای حفاظت از منابع طبیعی و پیشگیری از حوادث احتمالی به‌ویژه وقوع آتش‌سوزی در دستور کار قرار داده‌اند.
باقری جامخانه مدیرکل منابع طبیعی مازندران – ساری، با اشاره به تدابیر اندیشیده‌شده برای مدیریت این روز حساس، اعلام کرد که تمامی نیرو‌های حفاظتی در آماده‌باش کامل قرار دارند و هماهنگی‌های لازم برای مقابله با هرگونه حادثه احتمالی انجام شده است.
یکی از اقدامات مهمی که امسال برای افزایش آگاهی عمومی انجام شده، ارسال پیام‌های هشداردهنده از طریق سامانه پیامکی تلفن همراه است. باقری جامخانه با تأکید بر اهمیت اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی گفت:"طی هماهنگی‌های به‌عمل‌آمده و همکاری مشترک با اداره کل مدیریت بحران، مقرر شد که قبل از روز طبیعت، پیام‌های هشداردهنده درباره احتمال وقوع حریق و سایر مخاطرات زیست‌محیطی، به‌صورت گسترده برای شهروندان ارسال شود. هدف از این اقدام، آگاهی‌بخشی عمومی و جلب مشارکت مردم در حفاظت از منابع طبیعی است. اگر مردم بدانند که کوچک‌ترین بی‌احتیاطی می‌تواند فاجعه‌ای بزرگ برای جنگل‌ها و مراتع مازندران رقم بزند، قطعاً مسئولانه‌تر رفتار خواهند کرد. "
مدیرکل منابع طبیعی مازندران – ساری در ادامه به نقش رسانه‌ها در ترویج فرهنگ حفاظت از طبیعت اشاره کرد و افزود:"به‌منظور آگاهی‌بخشی گسترده‌تر، مجموعه‌ای از توصیه‌ها و هشدار‌های آموزشی درباره روز طبیعت و ضرورت حفاظت از منابع طبیعی، از سوی روابط عمومی اداره کل منابع طبیعی استان، برای صداوسیمای مرکز مازندران ارسال شده است. این پیام‌ها از طریق زیرنویس در برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی پخش می‌شود و تا پایان تعطیلات نوروزی نیز ادامه خواهد داشت. امیدواریم که این اطلاع‌رسانی بتواند تأثیر مثبتی بر رفتار مردم داشته باشد و شاهد کاهش تخریب و آلودگی در جنگل‌ها و سواحل استان باشیم. "
باقری جامخانه با اشاره به آمادگی کامل تیم‌های عملیاتی برای مدیریت بحران در روز سیزده‌ بدر، گفت:"236 تیم عملیاتی با 731 دستگاه خودرو و 2616 نیروی انسانی آماده‌باش هستند تا در صورت وقوع آتش‌سوزی یا هرگونه حادثه دیگر، به‌سرعت وارد عمل شوند. همچنین، دو فروند بالگرد در هماهنگی کامل با اداره کل منابع طبیعی استان مازندران (غرب و شرق) تحت نظارت مدیریت بحران استان مستقر شده‌اند تا در مواقع ضروری، عملیات اطفای حریق از طریق هوایی انجام شود. "
مدیرکل منابع طبیعی مازندران – ساری با اشاره به بسیج تمامی نیرو‌های حفاظتی در استان افزود:"کلیه نیرو‌های حفاظتی و مجریان طرح‌های حفاظتی در حوزه اداره کل منابع طبیعی مازندران – ساری، به‌صورت 100 درصدی در آماده‌باش خواهند بود. از روز‌های قبل از سیزده‌ در تا صبح روز شنبه (16 فروردین 1404)، این نیرو‌ها در تمامی مناطق حساس حضور خواهند داشت و پس از آن نیز همانند روز‌ها و سال‌های گذشته، نیرو‌های حفاظت منابع طبیعی به‌صورت مستمر برای حراست از انفال عمومی در منطقه مستقر خواهند بود. "
باقری جامخانه در پایان سخنان خود با تأکید بر نقش مردم در حفاظت از طبیعت، گفت:"جنگل‌ها، مراتع و سواحل مازندران میراث ارزشمندی هستند که برای حفظ آنها، نیاز به مشارکت همگانی داریم. از تمامی شهروندان و مسافران نوروزی درخواست داریم که ضمن رعایت اصول ایمنی، زباله‌های خود را جمع‌آوری کنند، از روشن کردن آتش در مناطق جنگلی خودداری نمایند و از رفتار‌هایی که می‌تواند به طبیعت آسیب برساند، پرهیز کنند. حفاظت از طبیعت تنها وظیفه نهاد‌های دولتی نیست، بلکه مسئولیتی همگانی است که باید با همکاری مردم و مسئولان، از آن پاسداری شود. "
سیزده‌ بدر، اگرچه روزی برای شادی و تفریح است اما در کنار آن، روزی است که رفتار‌های ما مورد سنجش قرار می‌گیرد؛ رفتار‌هایی که نشان می‌دهد آیا ما به اندازه‌ای که طبیعت را دوست داریم، برای حفظ آن هم تلاشی کرده‌ایم یا نه.
کارشناسان محیط‌زیست معتقدند که اصلاح این وضعیت تنها با اقدامات نظارتی امکان‌پذیر نیست و نیاز به یک تحول فرهنگی دارد. در سال‌های اخیر، کمپین‌های متعددی در فضای مجازی برای افزایش آگاهی عمومی درباره پاک‌سازی طبیعت و رفتار مسئولانه در روز سیزده‌ بدر شکل گرفته است. گروه‌های داوطلبانه نیز هر ساله پس از این روز، برنامه‌هایی برای پاک‌سازی جنگل‌ها و سواحل برگزار می‌کنند، اما به نظر می‌رسد که این تلاش‌ها هنوز به نقطه مطلوب نرسیده است.
یکی از پیشنهاد‌هایی که از سوی برخی فعالان محیط‌زیست مطرح شده، افزایش تعداد سطل‌های زباله و امکانات بهداشتی در مناطق گردشگری است. علاوه بر این، آموزش‌های عمومی از طریق رسانه‌ها و مدارس می‌تواند نقش مؤثری در تغییر نگرش مردم داشته باشد.
سیزده‌ بدر، فرصتی است برای تجدید پیمان با طبیعت اما این پیمان تنها در صورتی ارزشمند خواهد بود که ما مسئولیت خود را در قبال آن درک کنیم. شاید وقت آن رسیده که این روز را نه تنها به عنوان یک جشن، بلکه به عنوان روزی برای اندیشیدن به آینده زمین بدانیم؛ آینده‌ای که تنها در سایه احترام به محیط‌ زیست، سبز و پایدار خواهد ماند.